معاون پژوهشی پژوهشكده حج و زیارت :
حج بهترین زمان برای تعامل فکری و مبادله فرهنگی است
نور معرفت: حج در ادیان آسمانی جایگاهی ویژه داشته و بعنوان مناسکی مقدس فقط از آن مسلمانان نیست؛ پیروان دیگر ادیان و آئین های غیرآسمانی هم مناسکی شبیه حج دارند.
خبرگزاری مهر-گروه دین و اندیشه-نگار احدپور اقبلاغ: روز دهم ذی الحجة عید قربان یا عید الأضحی می باشد که از عیدهای بزرگ اسلامی بشمار می رود.«عید قربان»، جلوه گاه تعبد و تسلیم ابراهیمیان حنیف است. فصل «قرب» یافتن مسلمانان به خداوند، در سایه ی «عبودیت» است. حج، میعاد در سرزمین موعود و تربت برگزیده ی خداست و حاجی، زائر دیار یار و حریمِ حرم دوست است. مکه و مدینه، تاریخ مجسم مکتب است. هرگوشه ی این دیار، هر سنگ این بیت، هر رواق این حرم، و هر شبستان این حریم، خاطره انگیز است و سرگذشت ها و ماجراها و درس ها و عبرت ها دارد.
«منا»، قربانی کردن اسماعیل توسط ابراهیم را، به ذهن می آورد و «عرفات»، صحنه ی شورانگیزِ مناجات عاشقانه امام حسین مقابل السلام را با خداوند، در دامنه ی کوه رحمت… «جبل الرحمه». حج، گشودنِ بندِ «عادت» از پای «روز مرّگی» و چشیدن آب یقین از چشمه ی حیات و پرواز به کویی است که دل ها به عشق آن می تپد.
حج از با اهمیت ترین مناسک دینی در آئین مقدس اسلام است که سالانه میلیونها نفر از مسلمانان سراسر جهان را در اجتماعی بزرگ گرد هم می آورد. آموزه های انسان ساز اسلام که در جهت تعالی و پیشرفت مادی و معنوی انسان ها گام برمی دارد، در صدد است انسان ها را مفید و سازنده، صالح و شایسته تربیت کند.
حج، یکی از با اهمیت ترین مناسک دینی است که جنبه فراملیتی دارد؛ تمامی تکالیف اسلام یا بصورت فردی است مانند نماز و روزه، و یا بصورت منطقه ای و در گردهمایی های کوچک، مانند نماز جماعت و نماز جمعه. همین طور در خیلی از احکام دینی میان مذاهب اختلاف وجود دارد، اما در حج میان فرقه های اسلامی، اجماع مشاهده می شود، مسائلی چون احرام، طواف، وقوف عرفات و… مورد قبول جهان اسلام است و از ۵۷ کشور، هر سال نمایندگانی در این مراسم بزرگ حضور می یابند. از آنجائیکه حج، خانه توحید است مسلمانانی که از سراسر عالم در این مکان جمع می شوند می توانند با ایجاد و تقویت روحیه توحیدی و گسترش روابط و تعاملات، مانع از انزوای اسلام و مسلمانان شوند و موجب اقتدار و امنیت و تقویت هویت فرهنگی اسلامی شوند و در سایه نظام توحیدی حج، به صلح و امنیت دسترسی پیدا کنند.
برای درک درست آموزه های اسلام، باخبر ساختن، مشارکت دادن و تأثیر گذاری بر مردم دیگر کشورها و تبادل ایده ها و اطلاعات، هنر و دیگر جنبه های فرهنگ میان ملت ها بمنظور تقویت تفاهم و ارتباطات علمی و انتقال دانش و تجارب افراد، تلاش کنند. در حقیقت، حج یک دانشگاه عالی فرهنگی است که فرهنگ خودسازی، امنیت، عدالت اجتماعی، ایثار، نظم و انضباط و… به شخص تعلیم داده می شود تا او نیز این آموزه ها را به سراسر جهان نشر دهد. به مناسبت عید قربان درصددیم به بررسی تعدادی از جنبه های فرهنگی فریضه حج، باتوجه به سیره عملی پیامبر (ص) و دوده عصمت و طهارت (ع) و تفاوت آن با اجتماعات سایر ادیان بپردازیم.
در این راستا با حجت الاسلام غلامرضا رضایی، معاون پژوهشی پژوهشکده حج و زیارت به گفت و گو پرداختیم که در ادامه حاصل آنرا می خوانید.
حجت الاسلام غلامرضا رضایی در گفت و گو با مهر با اعلان اینکه حج از ارکان اسلام است و فرد مسلمان می باید به وجوب آن، آن هم باکیفیت مقرر، معتقد باشد و در صورت داشتن شرایط، باید آنرا به جا آورد، اظهار داشت: این بدان معنا است که حج بخشی تجزیه ناپذیر از اسلام است و بنابراین تا این دین وجود دارد، این مراسم وجود خواهد داشت، با همان کیفیتی که تعریف و تحدید شده است.
حج در اسلام
معاون پژوهشی پژوهشکده حج و زیارت اضافه کرد: هزاران نفر از مسلمانان هر ساله رکن اعظم از ارکان اسلام را بجای می آورند. برگزاری حج در مکه مکرمه و گرامیداشت عید سعید قربان در عمل به آیه ۲۷ سوره حج که می فرماید: «وَأَذِّن فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ یَأْتُوکَ رِجَالًا وَعَلَیٰ کُلِّ ضَامِرٍ یَأْتِینَ مِن کُلِّ فَجٍّ عَمِیقٍ؛ و مردم را دعوت عمومی به حج کن تا پیاده و سواره بر مرکب های لاغر از هر راه دور (به سوی خانه خدا) بیایند» انجام می شود. مناسک حج از روز هشتم ماه ذی الحجه که روز «ترویه» نام دارد، با احرام حجاج در مکان هایی مشخص در شهر مکه شروع می شود. حجاج بعد از طواف خانه کعبه به سمت منا رفته و روز عرفه را در صحرای عرفات می گذرانند. حاجیان تا غروب روز نهم در عرفات می مانند و بعد از آن راهی مشعر شده و بعد از طلوع آفتاب روز دهم ذی الحجه برای انجام رمی جمرات روانه منا می شوند.
تبادل فرهنگی، گفتگو و انتقال فکرها
رضایی اشاره کرد: حج یک گردهمایی جهانی اسلام است که برای شرکت کنندگان در آن، دو فایده بزرگ است؛ یکی گداخته شدن با کمال مطلوب ها و آرمان های عالی و دیگری گداخته شدن با ارزشهای بشری حاصل از برخوردهای برادرانه با دیگر مردمان و ملت های کره زمین. و این همچون منافع حج است که خدای متعال به آن اشاره نموده است «ولیشهدوا منافع لهم». باتوجه به این نکته که اجتماع شکوهمند حج، نماینده طبیعی و واقعی همه اقشار مسلمان جهان است و زوار کعبه از میان تمام گروه ها و نژادها در آن جا حضور می یابند، ارتباط قشرهای مسلمان در روزهای حج می تواند به عنوان مؤثرترین عامل مبادله فرهنگی و انتقال فکرها درآید. در روایات اسلامی یکی از فواید حج، ارتباط انسان ها، تبادل فرهنگ ها و گفتگو و شناخت یکدیگر ذکر شده است؛ هشام بن حکم که از دوستان دانشمند امام صادق (ع) است می گوید: از ایشان درباره فلسفه حج و طواف کعبه سوال کردم و این که به چه سبب خدا بندگان را به حج مکلف ساخت؟ گفت خداوند آفریدگان را آفرید… و حج را وسیله ای قرار داد تا مردم شرق و غرب جهان گرد هم آیند و با یکدیگر آشنا گردند.
حج یک گردهمایی جهانی اسلام است که برای شرکت کنندگان در آن، دو فایده بزرگ است؛ یکی گداخته شدن با کمال مطلوب ها و آرمان های عالی و دیگری گداخته شدن با ارزشهای بشری حاصل از برخوردهای برادرانه با دیگر مردمان و ملت های کره زمین
وی با اشاره به ادامه این روایت از امام صادق (ع) اظهار داشت: در اسلام تحمیل عقیده وجود ندارد بلکه تبلیغ عقیده است، بنا به نص قرآن در آیه ۲۵۶ سوره بقره لا اکراه فی الدین. بدین سبب مخاطب اصلی اسلام، همه انسان ها هستند. پس اگر پرسیده شود که چرا باید باب گفتگو با دیگران را باز نمود و از مجرای حکمت و جدال احسن با دیگران تعامل داشت برای آنست که عقیده اسلامی را باید با فرهنگ سازی و اقناع به دیگران منتقل نمود.
معاون پژوهشی پژوهشکده حج و زیارت با اعلان اینکه یکی از اشکالات جامعه واحد اسلامی این است که مرزهای جغرافیایی می تواند سبب جدایی فرهنگی آنها شود، اظهار داشت: این مساله سبب می شود هر کشور تنها به خود بیندیشد، امام صادق (ع) در ادامه روایت هشام بن حکم می فرماید: اگر چنان بود که هر ملتی تنها درباره سرزمین خود و آنچه بدان مربوط است سخن می گفتند (و اخبار آنرا در حج، مطرح نمی کردند و به گوش مسلمانان دیگر نمی رساندند) نابود می گشتند و خبرها ناگفته می ماند، این است علت حج.
وی اضافه کرد: در این حدیث و احادیث همانند آن، این مساله بسیار مهم یادآوری شده است که اگر مسلمانان در اجتماع جهانی حج شرکت نکنند، یا در صورت شرکت کردن مشکلات و مسائل خویش را در آن اجتماعات مطرح نسازند، قدرت و موجودیت خودرا از دست می دهند و ارزش های معنوی و فرهنگی آنان در معرض نابودی قرار می گیرد. قوام و حیات جامعه بشری در گرو تحقق این مراسم باشکوه است «جعل الله الکعبه البیت الحرام قیاما للناس». سیره عملی پیامبر (ص) و ائمه (ع) تلاش در جهت نشر و گسترش آموزه های اسلام و آگاهی بخشی به افراد، در این گردهمایی بزرگ بود، پیامبر (ص) در مدت سیزده سال اقامت در مکه با نمایندگان و سران قبایلی که از کشورهای مختلف، برای حج به مکه می آمدند تماس برقرار می نمودند که نمونه های خیلی از آنرا مورخین ذکر کرده اند.
رضایی اشاره کرد: امامان معصوم (ع) نیز از این فرصتِ مهم استفاده می نمودند؛ به عنوان نمونه امام صادق (ع) در موسم حج، خیمه ای برافراشته می کرد و دانشمندان به حضورش شرفیاب می شدند. امامان (ع) نه فقط خود به این اقدام مهم توجه داشتند همین طور علما و دانشمندان را به این امر، سفارش می نمودند «امام علی (ع) به قتم بن عباس که کارگزار حضرت در شهر مکه بود می نویسد: اعمال حج را برای مردم برپا دار. در هنگام بامدادان و عصر برای رسیدگی به امور مردم آماده باش و مجلس ساز. آنرا که فتوا پرسد پاسخش را بده و نادان را تعلیم و با دانا به گفتگو بپرداز.»
وی با اشاره به این که ایام حج بهترین زمان برای تعامل افکار، مبادله فرهنگی و گفتگوهای صمیمانه میان مسلمانان است برای دستیابی به ارزش های والای دینی و رسیدن به فرهنگ پویای اسلامی است، اشاره کرد: حج می تواند به یک کنگره عظیم فرهنگی تبدیل گردد و اندیشمندان جهان اسلام، در روزهایی که در مکه هستند گرد هم آیند و افکار و ابتکارات خویش را به یکدیگر عرضه کنند. دکتر علی شریعتی این مطلب را اینگونه بیان می نماید که روز دهم ذیحجه، عید قربان، حج اختتام پذیرفت اما فردا و پس فردا نیز ناچاری در منی بمانی. بیش از یک میلیون انسان، سه روز باید در این دره خشک، پشت دروازه شهر بمانند. باید بنشینیم و به حج بیندیشیم؟ بنشینیم و با همفکران و همدردان خویش که از سراسر دنیا در اینجا جمع اند، از دردها و نیازها و آرمان های خویش بگوییم، دانشمندان کشورهای مسلمان و روشنفکران مسئول، آمده اند از همه قاره های جهان با هم به گفتگو بنشینند و از هم یاری بخواهند. در راه تحقق اهداف اسلامی و آزادی ملت ها و… بوسیله بحث و گفتگو و بررسی نظریات مختلف تا راه یافتن به سرچشمه اولین اسلام.
رضایی در ادامه اظهار داشت: امروزه در خیلی از سفرهای حج، حاجیان با گروههای علمی و مذهبی سایر کشورهای جهان آشنا می گردند و این آشنایی در بعضی موارد بعد از اتمام سفر حج نیز ادامه می یابد. این آشنایی و ارتباط، می تواند زمینه ساز مبادلات فرهنگی و گسترش علوم و اندیشه های اسلامی گردد.
زنده نگه داشتن آثار و ارزش ها
وی با اشاره به این که حج مروری بر توحید و تاریخ حامیان آن از آدم تا ابراهیم و خاتم پیامبران است، اظهار داشت: هر کدام از اعمال حج و اماکن مقدسه از حرم و میقات و اهتمام و عرفات با انسان سخن می گویند و حاجی را به اندیشه وا می دارند. به جا آوردن مناسک حج در سرزمین وحی زمینه آشنایی با ریشه های فرهنگی و اسلامی را فراهم می آورد، شخص حج گزار می تواند ریشه های تاریخی پیدایش دین خودرا بشناسد، از میان آثار محسوس و مجسم، که هم خدا را به یاد بیاورد و هم خاطره پیامبر مشترک و موسس ادیان توحیدی را همیشه زنده و تازه نگه دارد، همانند ابراهیم، باستانی ترین شروع کننده فرهنگ و بنیانگذار توحید و پدر انبیا، حج بجای آورد. خانه ای را که ابراهیم برای عموم مردم و در کمال سادگی به پا کرده است را حفظ، و مراسم و مناسکی را که ابراهیم انجام داد، تکرار نماید. اعمال حج و مناسکی که مقرر شده است هر کدام معرف و مظهر برخی از مراحل و صحنه هایی است که ابراهیم خلیل، به آن گرفتار شده و پله پله از عهده آن برآمده است.
رضایی بیان کرد: امام علی (ع) ضمن بیان فلسفه حج به این نکته اشاره دارد که حاجیان در موقف های پیامبران می ایستند و گام جای گام های انبیای الهی می گذارند «و وقفوا مواقف انبیائه». حج و سرزمین مکه برای هر مسلمان کاوشگر یادآور درخشان ترین و ماندگارترین خاطرات صدر اسلام است؛ مناسک حج پیشینه و میراث عظیم مشترک فرهنگی مسلمانان را حکایت می کند سنگ و چوب و در و دیوارها کوه ها و دره ها و آثار تاریخی بجای مانده از آن دوره از حضور لحظه به لحظه رسول گرامی اسلام و صدیق ترین یاران او حکایت دارد. کعبه، یادآور دو بت شکن بزرگ تاریخ است؛ ابراهیم (ع) قهرمان توحید و دیگری علی (ع) که در فتح مکه پای بر دوش پیامبر نهاد و کعبه را از لوث بت ها تطهیر نمود. یادآور حج امام حسین (ع) و دعای پر محتوای عرفه ایشان است و عرفات، عشق و عرفان حسین (ع) در دامنه جبل الرحمه را تداعی می کند و… «امام صادق ع دراین زمینه می فرماید: آئین حج، مقرر شده است تا آثار پیامبر (ص) و اخبار او شناخته شود، مردم آنها را به خاطر آورند و فراموش نگردد.»
نشر و گسترش آموزه های دینی
وی عنوان کرد: جنبه فرهنگی حج، مقدمه ای برای بسط فرهنگ اصیل و پویای اسلام است؛ حج آموزشی چند روزه است در مدت زمانی کوتاه، برای آماده ساز ی فرد در پهنه زندگی. تابلویی از تمام فداکاری های قهرمانان توحید است. یک دانشگاه عالی فرهنگی است که فرهنگ خود سازی، امنیت، عدالت اجتماعی، ایثار، مقاومت، نظم و انضباط و اتحاد و مساوات و… به حاجی تعلیم داده می شود تا او نیز این تعالیم را به سراسر جهان نشر دهد «ولتعرف آثار رسول الله و تعرف اخباره و یذکر و لا ینسی.» نمونه های خیلی از آگاهی بخشی های پیامبر (ص) و امامان معصوم (ع) در روزهای حج، در امتداد گسترش و تبلیغ حقیقت دین اسلام، در تاریخ ذکر شده است؛ پیامبر (ص) در شروع رسالتش برای تبلیغ دین از مراسم حج استفاده کرد، و در دوران محاصره اقتصادی به مدت سه سال در شعب ابی طالب تنها راه گسترش اسلام، ایام حج بود. امام حسین (ع) در روزهای حج، هفتصد نفر از صحابه پیامبر (ص) را در «منا گرد هم آورد و از شهادت حجربن عدی و ولیعهدی یزید و آثار زیانبار آن برای جامعه اسلامی سخن گفت و یاران نبوی را تحت تأثیر قرار داد. همین طور در دوران های خفقان که خلفا و سلاطین جور اجازه نشر آموزه ها و احکام دین را به مسلمانان نمی دادند، افراد با بهره گیری از فرصت حج، مشکلات خودرا حل می کردند و با تماس گرفتن با ائمه معصوم (ع) و علمای بزرگ دین، قوانین اسلام و سنت پیامبر (ص) را زنده نگه می داشتند.
حج یک دانشگاه عالی فرهنگی است که فرهنگ خود سازی، امنیت، عدالت اجتماعی، ایثار، مقاومت، نظم و انضباط و اتحاد و مساوات و… به حاجی تعلیم داده می شود
انتقال فرهنگ قومیت های مختلف
معاون پژوهشی پژوهشکده حج و زیارت اشاره کرد: مسئله پیام رسانی و انتقال فرهنگ، نکته مهمی است که در بعد فرهنگی حج نمایان است، حج گزاران باید این پیام را به عنوان ره توشه حج با خود به همراه ببرند و در شهر و آبادی خود نشر دهند، پیامبر (ص) در حجة الوداع خطاب به مردم فرمود باید این مطالب و معارف را حاضر و شاهد شما به غایب انتقال دهد. امام رضا (ع) نیز در ضمن بیان علل و فلسفه حج به این نکته اشاره دارند؛ «در سفر حج مردم آموزش های دینی می بینند و حاجیان (شیعه) اخبار و تعالیم ائمه را به مردمان نقاط مختلف جهان می رسانند
وی اظهار داشت: در حج، تفقه و آشنایی با دین و گسترش فرهنگ دوده (ع) به تمام نقاط جهان نهفته است، تفقه به این معنا که انسان به دنبال شناخت عمیق و اصیل علم دین باشد و اطلاعات و معلومات سطحی را به علوم ژرف و بارور تبدیل کند. امام رضا (ع) در ادامه حدیث و در بیان این مطلب به آیه ای از قرآن تمسک نمودند “این همان است که خداوند گفته است باید تنی چند از هر گروه کوچ کنند تا دانش دین بیاموزند و هنگامی که نزد مردم باز گشتند آنان را آگاه سازند.
رضایی اضافه کرد: نعمت بهره برداری از معارف و فرهنگ اصیل اسلامی اختصاص به مسلمانانی که توفیق حضور در حج را داشته اند، ندارد بلکه آنها موظفند این فرهنگ را در شهر و دیار خود نشر دهند و باتوجه به تکرار حج در هر سال، این انتقال فرهنگ، عاملی مؤثر برای تقویت و گسترش دین خواهد بود، به فرموده امام صادق (ع) تا کعبه برپاست دین هم استوار است. ثمره حج واقعی، عاید تمام مردم خواهد شد یعنی حج تحولی بنیادین در جامعه و زندگی مردم ایجاد خواهدنمود. جامعه ای که افراد آن، بر محور توحید، اخلاق و آموزه های انسان ساز اسلام، حرکت نماید در راه تکامل خواهد بود؛ حج گذار بعد از ساخته شدن در حریم خالق، به سمت خلق باز می گردد و با تعهدی که دارد برای ترقی و تکامل خلق تلاش می کند و نتیجه این سیر و سلوک، تنها عاید شخص نمی گردد بلکه او ایجاد می شود تا در پرتو تربیت الهی، فردی فرهیخته، سازنده و مفید به حال جامعه باشد.
تفاوت حج در اسلام و دیگر ادیان
وی درباب تفاوت حج در دین مبین اسلام با دیگر ادیان اشاره کرد: حج در ادیان آسمانی جایگاهی ویژه داشته و به عنوان مناسکی مقدس فقط از آن مسلمانان نیست؛ پیروان دیگر ادیان و آئین های غیرآسمانی نیز مناسکی شبیه حج دارند؛ هر چند در رهگذر تاریخ کهن حیات جامعه ها و فرهنگ ها، دستخوش تحوّلات و گاهی با خرافات و تحریف ها آمیخته شده و از مسیر اصلی اش به انحراف گراییده است.
وی اشاره کرد: حج در همه آئین ها یکسان نیست، امّا قدر مسلّم تمام پیامبران این عمل عبادی را انجام داده و مردم را به آن دعوت کرده اند. ولی در طول حیات انسان، ادیان الهی و کتب آسمانی مانند صحف ابراهیم، تورات موسی (ع)، انجیل عیسی (ع) و زبور داوود (ع) دستخوش تحریف شده و هواهای نفسانی و امیال بشری در آن دخالت کرده و آنها را به بازی گرفته است؛ چنانکه آیه کریمه بیان می کند: «وَ ذَر الذین اتَّخَذُواْ دِینَهُمْ لَعِبًا وَلَهْوًا وَ غَرَّتْهُمُ الْحَیاهُ الدُّنْیا…؛ و کسانی را که دین خودرا به بازی و سرگرمی گرفتند و زندگی دنیا آنان را فریفته است، رها کن…»
رضایی اضافه کرد: از نظر سایر ادیان، این زیارت امری واجب نبوده و ثانیاً، اعمالی را که طی این زیارت به جا می آوردند، بدان گونه که با دقت و تفصیل در اسلام بیان شده، نبوده است. بااینکه ممکنست به دلایلی چنین درکی وجود داشته باشد، امّا این جریانی عمومی و دائمی نبوده است. به عبارت دیگر، زیارت برای آنان امری شایسته وپسندیده بوده که سبب گشایش و برکت و رحمت و موفقیت می شود و نه امری واجب در مفهوم اسلامی آن و مهم تر آن که آداب و رسوم متعلّق بدان، کیفیت الزامی مراسم حج را نداشته است. بااینکه اصل زیارت مکان مقدس و انجام مراسمی دراین مکان، در زمانی خاص و با کیفیتی مخصوص، خاصیت مشترک عموم ادیان و تمدن ها است، اما تفاوتی بزرگ بین حج، آنگونه که در اسلام وجود دارد و زیارت دیگران، وجود داشته و دارد.
مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب