تربت و زیارت امام حسین دو نماد ماندگار در هویت شیعی
نور معرفت: زیارت و تربت امام حسین(ع)، به دو ابزار مقاومت فرهنگی و استمرار تاریخی تشیع تبدیل گشته اند. آنان که در طول قرون، بر این سنت ها پای فشرده اند، تنها در پی ثواب فردی نبوده اند، بلکه دانسته یا نادانسته، در حفظ یک «سرمایه هویتی» مشارکت کرده اند.
به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، واقعه کربلا، فراتر از یک رویداد تاریخی، در بستر فرهنگ شیعی، به سرچشمه ای دائمی برای بازتولید معنویت، مقاومت و هویت مذهبی تبدیل گشته است. یکی از مهم ترین نمودهای این پیوند پایدار، زیارت قبر مطهر امام حسین(ع) و استفاده از تربت آن حضرت است؛ دو نمادی که نه تنها نشانه ی عشق و وفاداری، بلکه ابزار شناخت و بازشناسی تشیع در طول تاریخ به شمار می روند.
بنابر روایت تسنیم، از قرن دوم هجری به بعد، شهر کربلا به یکی از کانون های اصلی زندگی شیعی تبدیل شد؛ شهری که زائرین، نه فقط در روزهای خاص مانند اربعین و عاشورا، بلکه در طول سال، راهی آن می شدند. این سنت زیارتی، باآنکه در ظاهر یک عمل عبادی به حساب می آید، در واقع تجلی پایداری شیعیان بر یک «خاطره جمعی» است؛ خاطره ای که به رغم فشارهای سیاسی، تهدید جانی و ممنوعیت های حکومتی، هیچ وقت خاموش نشد.
در طول تاریخ، بخصوص در عصر عباسیان، حاکمانی چون متوکل عباسی با رویکرد ناصبی گری، بارها تلاش کردند که با تخریب مرقد مطهر پیشوای سوم شیعیان، ممنوعیت رفت وآمد به کربلا، و حتی تهدید به مرگ، این شعله را خاموش کنند. در دوران هایی، شیعیان به علت سکونت در شهر های ناصبی نشین، به سختی می توانستند به زیارت بروند. (ابن قولویه، کامل الزیارات، ص101) حتی گاهی کاروان های زیارتی مورد غارت یا هجوم واقع می شدند. (تنوخی، نشوار المحاضره، ج2، ص44)
با این حال، عشق به اباعبدالله الحسین(ع) چنان در جان شیعیان ریشه داشت که آنان، با وجود خطرات، هیچ وقت از زیارت ایشان غافل نماندند. این پایداری، خود نشان دهنده ی آن است که زیارت، کنشی صرفا عاطفی یا مناسکی نیست، بلکه بخشی از هویت مقاومتی شیعه است؛ هویتی که همواره با یاد مظلومیت اهل بیت(ع) و مواجهه با ظلم تاریخی گره خورده است.
در کنار سنت زیارت، تربت امام حسین(ع) هم جایگاه برجسته ای در فرهنگ شیعی دارد. این خاک، برخاسته از قتلگاهی است که خون پاک ترین انسان ها در آن ریخته شد و ازاین رو، در اندیشه شیعی، به رمزی قدسی و هویتی تبدیل گشته است؛ رمزی که در زمینه های متعدد زندگی شیعیان حضور دارد: در عبادت، در طبابت، در آئین های بعد از مرگ، و حتی در تولد نوزادان.
بخش بزرگی از روایات شیعه در رابطه با تربت، بر جنبه ی شفابخشی آن تاکید دارند. بنا بر این روایات، تربت سیدالشهدا(ع) شفای هر دردی است. البته در روایات دیگر، خوردن خاک به شکل کلی نهی شده است، و فقهای شیعه هم برپایه همین روایات، فتوا به حرمت اکل تراب داده اند. با این وجود، تنها استثنای مورد اتفاق فقها، تربت قبر امام حسین(ع) است، آن هم بشرط قصد شفا و در مقدار محدود. (کلینی، کافی، ج4، ص588) این رویکرد فقهی، تربت را از «یک خاک» به «خاکی خاص» با شأنی استثنایی ارتقا می دهد. این تمایز، خود نشان دهنده ی جایگاه بی بدیل عاشورا در فقه و فرهنگ شیعه است.
امام حسین(ع) حافظ سرمایه اجتماعی
افزون بر جنبه ی درمانی، تربت امام حسین(ع) در عبادت هم نقش محوری دارد. در روایتی معتبر، امام صادق(ع) قطیفه ای از دیباج داشتند که در آن، مقداری از تربت کربلا نگهداری می شد. ایشان هنگام نماز، مقداری از آن تربت را بر سجده گاه خود می ریختند و می فرمودند: «سجده بر تربت حسین(ع)، زمینهای هفت گانه را روشن می سازد.» (شیخ صدوق، کتابٌ من لا یحضره الفقیه، ج1، ص268) در حدیثی دیگر آمده است که این سجده، «حجاب های هفت گانه را می درد.» (طوسی، مصباح المتهجد، ؛ج2، ص733) این مضامین، نشانه هایی از دیدگاه عمیق اهل بیت(ع) نسبت به سجده بر تربت کربلاست؛ سجده ای که فراتر از یک عمل فقهی، به یک «ارتباط معنوی» با سرچشمه ی حقیقت بدل شده است.
جنبه های آیینی تربت هم قابل توجه است. در بعضی روایات، سفارش شده که با میت تربت دفن شود، یا از آن در حنوط استفاده گردد. در بعضی نقل ها، آمده است که شهادتین را با تربت بر کفن بنویسند. همینطور سفارش شده که کام نوزاد با آن برداشته شود تا از همان آغاز زندگی، پیوندی میان جان کودک و خط سرخ عاشورا برقرار گردد. در روایاتی دیگر، تربت امام حسین(ع) را امان از خطرات و بلاها دانسته اند؛ چنان که در بعضی سنت های مردمی، تربت را در مسافرت یا در منزل نگاه می دارند.
این حضور تربت در زیست جهان شیعه، به حدی بوده که حتی در دوره هایی، شیعیان از طریق همراه داشتن تربت شناخته می شدند. این مسأله، مبین آن است که تربت، نه فقط یک نماد آیینی، بلکه شاخصی برای هویت یابی اجتماعی-مذهبی شیعه در مقابل دیگر گروه ها بوده است.
به بیان دیگر، هم زیارت و هم تربت سید الشهدا(ع)، به دو ابزار مقاومت فرهنگی و استمرار تاریخی تشیع تبدیل گشته اند. آنان که در طول قرون، بر این سنت ها پای فشرده اند، تنها به دنبال ثواب فردی نبوده اند، بلکه دانسته یا نادانسته، در حفظ یک «سرمایه هویتی» مشارکت کرده اند؛ سرمایه ای که هنوز هم، در روزگار سلطه رسانه ها و جنگ روایت ها، می تواند معنابخش و وحدت آفرین باشد.
تربت و زیارت امام حسین(ع)، دو بال پرواز عاشورا در تاریخ تشیع هستند؛ یکی، پیوند خاک با آسمان را ممکن ساخته و دیگری، راه دل ها به سمت کربلا را هموار کرده است. این دو، نه فقط بقای یاد امام حسین(ع) را تضمین کرده اند، بلکه یادآور این حقیقت اند که عاشورا تنها یک روز نبود، بلکه راهی است که هنوز ادامه دارد.
منبع: nooremarefat.ir
مطلب نورمعرفت را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان نورمعرفت در مورد این مطلب