نقش و تاثیر فتح فاو در روند تحولات سیاسی- نظامی جنگ
به گزارش نور معرفت، برتری نظامی ایران در عملیات فاو، توازن موجود در جنگ را به سود جمهوری اسلامی ایران تغییر داد و استراتژی آمریکا و قدرت های بزرگ بر مبنای جنگ فرسایشی و بدون برنده مورد تردید قرار گرفت.
به گزارش نور معرفت به نقل از ایسنا، «عملیات والفجر ۸ با طراحی و فرماندهی سپاه پاسداران اجرا شد. برای پشتیبانی از این عملیات، سپاه یک تک فریب در هور و یک تک پشتیبانی در ام الرصاص انجام داد.
تک فریب در هور که بیشتر بر فعالیتهای مهندسی استوار بود، سبب غافلگیری نیروهای عراقی شد و به نیروی خودی امکان داد پیش از هوشیار شدن عراقی ها، موقعیت خویش را در منطقه فاو مستحکم سازند. همینطور تک پشتیبانی سپاه در جزیره ام الرصاص که به شکستن خط دشمن و آزادی این جزیره انجامید، تاثیر مهمی در پشتیبانی عملیات والفجر ۸ داشت، هرچند در این عملیات، بعد از ۴۸ ساعت، براثر فشار دشمن، منطقه تصرف شده تخلیه گردید.
عملیات اصلی در فاو، درحالی که دشمن غافل بود، با عبور نیروهای غواص از رودخانه عریض اروند شروع شد و در زمانی کوتاه با گسترش سرپل گرفته شده، رأس البیشه، کارخانه نمک، سایت های موشکی و شهر فاو تصرف شد و نیروهای خودی آماده مواجهه با پاتک های دشمن شدند.
از طرف دیگر، دشمن که در آغاز عملیات با یگان های موجود خود در منطقه به مواجهه با رزمندگان برخاسته بود، بعد از فروریختن مواضعش، یگان های گارد را به سرعت وارد نبرد کرد تا با تشکیل تأخیر، فرصت لازم را برای ورود یگان های احتیاط ارتش عراق فراهم آورد.
اما یگان های گارد نه تنها نتوانستند در تثبیت مواضع آزادشده تأخیر ایجاد کنند، بلکه سازمانشان هم متلاشی گردید و عقب نشینی کردند. ورود یگان های احتیاط ارتش عراق به میدان نبرد هم مؤثر نبود و ۷۵ روز پاتک آنها فقط بر آمار تلفات و خسارت های دشمن افزود، چندان که سرفرماندهی ارتش عراق به یقین رسید که کوشش برای بازپس گیری فاو به جایی نمی رسد و به جز انهدام یگان هایش نتیجه ای ندارد، بنابراین پاتک ها را متوقف کرد.
بدین ترتیب سواحل عراق در کنار خلیج فارس و هم مرز باکویت، در تصرف رزمندگان ایران باقی ماند.»[1]
«یکی از مهم ترین سؤالاتی که در بحث عملیات والفجر ۸ و فتح فاو مطرح می شود؛ اینست که این پیروزی چه جایگاهی در روند تحولات جنگ داشت؟ پاسخ به این پرسش، تا اندازه ای، نقش و تاثیر فاو را در روند جنگ آشکار می سازد.
برای دستیابی به پاسخ، باید سه مبحث شامل: اهمیت منطقه عملیاتی فاو، تاکتیک عملیات برای تصرف فاو و توانایی تثبیت منطقه بعد از تصرف آنرا بررسی کرد.
اهمیت منطقه
منطقه عملیاتی فاو در بین رودخانه اروند، خلیج فارس و خور عبدالله محصور است. در ۹۰ کیلومتری شمال غربی این منطقه، شهر صنعتی بصره قرار دارد که مسیر آن خشکی است و در جنوب غربی آن بندر ام القصر واقع شده است.
شبه جزیره فاو به سبب این که از سه طرف در بین آب محصور می باشد، تحت تاثیر جزر و مد آب خلیج فارس قرار دارد و دارای رطوبت دائمی است. قسمت عمده زمین منطقه، باتلاقی، نمک زار و سست است و تردد وسایل سنگین به جز روی جاده های فاو-بصره، در قسمت های دیگر که فاقد جاده است، ممکن نیست. عرض مناطق باتلاقی در ساحل رودخانه در بعضی مناطق به چهار کیلومتر می رسد.
سه جاده اصلی منطقه در زمان عملیات والفجر ۸؛ جاده فاو-بصره به طول ۹۱ کیلومتر، جاده استراتژیک فاو-بصره به طول ۸۲ کیلومتر و جاده فاو- ام القصر به طول ۵۰ کیلومتر بودند.
در واقع ارتباط بصره با فاو و بندر ام القصر از راه جاده های مورداشاره ممکن بود، چونکه سایر قسمت های زمین برای تردد وسایل سنگین مناسب نبود.
توضیحات مزبور نشان می دهد؛ شبه جزیره فاو، واقع در شمال خلیج فارس و در منتهی الیه شهر بصره، برای عراق از موقعیت سیاسی- اقتصادی منحصربه فردی برخوردارست. تمامی ارتباط اقتصادی عراق به شمال خلیج فارس، متأثر از شبه جزیره فاو است و همین مساله باتوجه به عرض جغرافیایی منطقه فاو، مبین یکی از تنگناهای ژئوپلتیک عراق است که از دست دادن آن، معضلات عراق را دوچندان می کند.
علاوه بر این، در صورت تصرف منطقه فاو در یک جنگ زمینی، عرض محدود و طول جغرافیایی منطقه فاو و سستی زمین منطقه، عراق را برای دفاع یا بازپس گیری، با دشواری مواجه می کند.
تاکتیک عملیاتی
رودخانه اروند به سبب خصوصیت های آن، برای عراقی ها به مثابه یک خط پدافندی مستحکم و بسیار دشوار برای عبور محسوب می شد. همین مساله تا اندازه ای عراق را به امکان ناپذیر بودن عبور قوای نظامی ایران مطمئن ساخته بود. علاوه بر این، عراق باتوجه به اهمیت شهر فاو، ساحل رودخانه را با موانع مصنوعی، قابل دفاع کرده بود. ضمن این که عراقی ها با دکل های دیده بانی با ارتفاع ۴۲ تا ۱۰۰ متر و واحدهای گشتی –شناسایی و همینطور رادار رازیت برای کنترل سطح آب، هرگونه تحرکی را کنترل می کردند.
ازاین رو رزمندگان برای عبور از رودخانه اروند با دو مانع اساسی روبه رو بودند: اول، رودخانه عریض اروند با جزر و مدهای مکرر آب در طول ۲۴ ساعت، دوم، موانع و استحکامات دشمن در ساحل سست و باتلاقی رودخانه.
دو مبحث اساسی سبب شد که عراقی ها نتوانند؛ اجرای عملیاتی بزرگ را در منطقه فاو پیشبینی کنند: نخست آن که قوای ایران را فاقد تجربه عبور از رودخانه می دانستند و با فرض عبور هم تصور می کردند در حد یک عملیات گشتی-شناسایی یا ایذایی خواهد بود، بنابراین امکان اجرای عملیاتی بزرگ در منطقه فاو و یا عبور از رودخانه را پیشبینی نمی کردند.
دوم اینکه عملیات حفاظت و تأمین، نقش بسیار مؤثری در غافلگیری عراقی ها داشت، چونکه تمرکز ترددها در منطقه هور همراه با کنترل تردد در منطقه فاو سبب گردید؛ عراقی ها نتوانند امکان اجرای عملیاتی بزرگ را در این منطقه پیشبینی کنند.
تثبیت منطقه
تجربه عملیات های اجراشده در حدفاصل فتح خرمشهر تا فتح فاو، مبین ناتوانی ایران در تأمین کامل اهداف و تثبیت منطقه تصرف شده بود. به همین دلیل، اجرای عملیات و سپس عقب نشینی بعد از چند روز، وضعیتی نامطلوب به وجود آورده بود.
اما در عملیات فاو، استقرار توپخانه در منطقه مقابل فاو برای اجرای آتش روی نیروهای عراقی که از بصره بسمت فاو حرکت می کردند، در یک خط طولانی بهمراه پدافند هوایی و پشتیبانی هوایی، امکان تأمین و تثبیت منطقه تصرف شده را با بهره گیری از عارضه کارخانه نمک فراهم نمود.
هفتادوپنج روز جنگ سخت و دشوار، سبب گردید منطقه فاو بعد از تصرف، تأمین و تثبیت شود. عراقی ها به تدریج از بازپس گیری منطقه ناامید شدند، به این علت استراتژی دفاع متحرک را طرح ریزی و اجرا کردند.
عراقی ها امیدوار بودند با اجرای این استراتژی و حمله به برخی مناطق ازجمله مهران، فکه و غیره، از توان ایران در فاو کاسته و با این پیروزی ها، علاوه بر اهداف سیاسی-روانی، شرایط را برای حمله مجدد به فاو فراهم سازند.
این استراتژی هم شکست خورد و عراق از دست دادن فاو و انهدام نیروها و تجهیزات خویش را بعنوان یکی از تلخ ترین شکست های نظامی پذیرفت.
پیامدها
1-قوای نظامی ایران در یک عملیات ترکیبی و در دشوارترین نوع عملیات که عبور از رودخانه است، قوای نظامی عراق را در هم شکستند و منطقه تصرف شده را در یک زمان نسبتاً طولانی تثبیت کردند. نتیجه عملیات با ملاحظاتی که داشت، تصورهای موجود را در رابطه با توانایی و قدرت تهاجمی و دفاعی ایران تغییر داد.
متقابلاً برداشت های موجود از وضعیت عراق و حمایت های انجام شده برای دفاع در مقابل تهاجمات ایران، دستخوش تغییر شد. برای اولین بار احتمال پاره ای از تغییرات در داخل عراق و نتایج پیروزی ایران در سطح منطقه مورد بحث قرار گرفت.
2-برتری نظامی ایران در عملیات فاو، توازن موجود در جنگ را به سود جمهوری اسلامی ایران تغییر داد و استراتژی آمریکا و قدرت های بزرگ بر مبنای جنگ فرسایشی و بدون برنده موردتردید قرار گرفت و برای اولین بار احتمال غلبه ایران برای تغییر این استراتژی داده شد.
3-پیروزی در فاو، امکان ادامه جنگ و چانه زنی سیاسی را متکی بر موقعیت برتر ایران فراهم ساخت. درحالی که عملیات فاو در صورت شکست، می توانست نقطه پایانی جنگ باشد؛ به این معنا که در تداوم روند فرسایشی جنگ و ناکامی های ایران برای تعیین سرنوشت جنگ و انباشت قدرت عراق، با شکست عملیات فاو، ارتش عراق با آغاز تهاجم به مناطق تصرف شده، موازنه جنگ را تغییر می داد؛ حال آن که برتری در فاو، استراتژی دشمن را در مرحله جدید با شکست مواجه کرد و بر قدرت و توانایی ایران برای ادامه جنگ افزود.
4-پیروزی بزرگی که در فاو حاصل شد درصورتی که فورا بعد از فتح خرمشهر به دست می آمد، می توانست تأثیرات سرنوشت سازی بر روند تحولات جنگ داشته باشد؛ لیکن با تأخیر در کسب پیروزی، توانمندی عراق بالا رفته و مدیریت جنگ به دست قدرت های بزرگ افتاده بود، بنابراین وزن پیروزی هایی مانند عملیات فاو در سال ششم جنگ، به اندازه نیاز ایران نبود و همین مساله به عراق و حامیانش برای کنترل اوضاع و مهار نتایج پیروزی ایران، زمان و فرصت می داد.
5-افزایش هزینه هر پیروزی با تشدید فشار به ایران، استراتژی عراق و حامیانش بود. به این علت حجم فشارهای وارده به ایران با گسترش حملات عراق به زیرساخت های صنعتی و اقتصادی کشور در شش ماه اول سال ۱۳۶۵، با هیچ دوره ای از جنگ قابل مقایسه نبود.
در واقع عراق و حامیانش تلاش می کردند به ایران نشان دهند که هزینه هر پیروزی بیشتر از دستاوردهای آن خواهد بود. با این شیوه به دنبال تضعیف اراده ایران برای پیگیری اهداف و خواسته هایش بودند.
6-فتح فاو در قالب استراتژی ایران برای کسب یک پیروزی و خاتمه دادن به جنگ معنا داشت، ولی درصورتیکه اشاره شد، افزایش توان عراق و قدرت مدیریت حامیان عراق در جنگ، مانع از تحقق این استراتژی بود.
برای مواجهه با این وضعیت و با امید به کسب یک پیروزی دیگر برای متقاعد کردن عراق و حامیانش، جنگ با طراحی عملیات کربلای ۴ ادامه یافت، ولی هوشیاری عراق و کمک اطلاعاتی آمریکا به این کشور، مانع از کسب یک پیروزی دیگر برای ایران شد.
درعین حال، پیروزی در عملیات کربلای ۵، مجدداً نتایج پیروزی در فاو را خاطرنشان ساخت و زمینه تصویب قطعنامه ۵۹۸ و اتمام جنگ در قالب این قطعنامه فراهم گردید.»[2]
منابع:
[1] رشید، محسن، اطلس جنگ ایران و عراق (فشرده نبردهای زمینی)، تهران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، چاپ چهارم ۱۳۹۹، صفحه ۷۴.
[2] دری، حسن، عملیات والفجر ۸ (مجموعه مقالات)، تهران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، چاپ دوم، ۱۳۹۲، صفحات ۲۸۹، ۲۹۰، ۲۹۱، ۲۹۲، ۲۹۳، ۲۹۴.
مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب