یك فعال قرآنی تشریح كرد؛
روش های حفظ قرآن چیست؟
به گزارش نور معرفت رضا نباتی در مقاله ای سلسله وار به تبیین چرایی، چیستی و چگونگی حفظ قرآن پرداخت كه در این یادداشت وی روش های حفظ قرآن را بر شمرده است.
به گزارش نور معرفت به نقل از مهر، رضا نباتی، فعال قرآنی و نویسنده كتب درسی قرآن در یادداشت پیش رو به انواع روش حفظ قرآن پرداخته است.
با توجه به آنچه كه در زمینه چیستی و چرایی حفظ عمومی قرآن كریم گفته شد، حالا می توان به برنامه ریزی آموزشی و درسی حفظ قرآن اقدام نمود و به تدوین و تبیین چگونگی حفظ عمومی قرآن كریم در مدارس پرداخت.
پیش از هر چیز باید دید چه قالب هایی برای حفظ قرآن وجود دارد و كدامیك برای عموم مناسب تر هستند. برای همین منظور به این تقسیم بندی ها توجه كنید:
الف- روش های حفظ كمّی:
در این نوع از حفظ، ملاك تعداد صفحات و آیات است. هرچه بیشتر؛ بهتر و مقبول تر. این نوع از حفظ قرآن كه به آن « حفظ ترتیبی » گفته می شود، حداقل به سه شكل انجام می شود:
-از اول جزء ( مانند حفظ جزء ۳۰ )
-از اول قرآن كریم ( از سوره حمد و بقره تا ناس )
-از اول سوره ( مانند حفظ سوره یاسین )
تذكر مهم: همانطور كه ملاحظه می شود حفظ ترتیبی به سبب حجم بیشتر آیات و صفحات و سوره ها برای عموم چندان مناسب نمی باشد. بلكه این روش برای معدود افرادی كه زمینه ( استعداد و انگیزه ) حفظ قرآن كریم را دارا هستند، سفارش می شود.
ب- روش های حفظ كیفی
حفظ كیفی، حفظی است كه در آن علاوه بر حفظ الفاظ، بر سایر عناصر و مؤلفه ها نیز توجه دارد. مانند معنا، تدبر، تمسك، عمل، راهنمایی و... كه در نهایت به « انس مادام العمر فرد با قرآن كریم » بعنوان كتاب هدایت می شود. حفظ كیفی را می توان به بخش های موضوعی، تخصصی و عمومی تقسیم كرد كه هریك می توانند زمینه ساز ماتب بعدی نیز باشند.
۱-حفظ موضوعی
در این جا حفظ قرآن كریم را از ساده ترین مرحله آغاز می كنیم:
-واژه: گاهی حفظ یك واژه قرآنی برای یك كودك از حفظ یك سوره جذاب تر و مناسب تر است. واژگان مشترك زبان فارسی و قرآن را در متن آیات بیابید و حفظ قرآن را با حفظ واژگان قرآنی شروع كنید. مانند: نور، كتاب، قلم و...
-تركیب: گاهی حفظ یك تركیب قرآنی برای یك كودك جذاب است. تركیب های ساده و پركاربرد را در متن آیات بیابید و دانش آموزان سؤال كنید. مانند: نعمت الله، الحمد لله... و
-پیام قرآنی: یك جمله قرآنی پر معنا و هدایت گر مانند: « و بالالدین احسانا » و با « و قولوا للناس حسنا » در قرآن بیشتر از ۳۵۰۰ هزار پیام قرآنی با مضامین تربیتی وجود دارد كه بیشتر از ۵۰۰ پیام قرآنی آن برای دانش آموزان دوره ابتدایی مناسب می باشد.
-قطعه: یا فراز قرآنی كه دارای موضوعاتی چون: نماز، روزه، مباهله، وحدت، ولایت، آیه الكرسی و... در قرآن بیشتر از ۱۲۰ قطعه مناسب وجود دارد كه یك سوم آن برای دانش آموزان دوره ابتدایی مناسب می باشد.
-تمثیل و داستان: در قران كریم بیشتر از ۲۶۰ قصه قرآنی آمده كه تعداد قابل توجهی از آنها برای كودكان مناسب می باشد. می توان حفظ بعضی از این آیات را همراه با قصه مد نظر قرار داد.
-نیایش ها: در قرآن كریم حدود ۱۱۰ ربنا آمده كه حدود نیمی از آنها در حوزه آموزش عمومی قران و حدود یك سوم ربناها برای دوره دبستان هم مناسب هستند.
-آیه: گاهی بعضی از آیات به دلیلهای مختلف باید حفظ شود مانند آیات ۸۸-۸۷ سوره انبیاء كه در نماز غفیله خوانده می شود.
-سوره: گاهی سوره ای با محوریتی خاص مورد نظر حافظ قرآن است. مانند سوره فیل برای داستان ابرهه
-تدبری: آیه ای را حفظ می نماییم و درباره آن در قرآن جستجو می نماییم تا ببینیم مراد حقیقی خداوند از نزول این آیه چه بوده است. ( مانند: این سه آیه كه مكمل هم هستند و با تدبر به دست می آیند: « اقم الصلاه لذكری » « الا بذكر الله تطمئن القلوب » « یا ایتها النفس المطمئنه ارجعی الی ربك... » ) البته روش تدبر، مراتب و هر مرتبه مراحلی دارد.
۲-حفظ تخصصی ( قرآن محور )
بین حفظ تخصصی و حفظ ترتیبی شباهت هایی وجود دارد اما رویكرد، هدفگذاری و چگونگی این دو تفاوت هایی دارد. این نوع حفظ هم به اشكال مختلفی وجود دارد:
-حفظ كامل با معنا: همان حفظ ترتیبی است البته همراه با درك معنای عبارات و آیات قرآن
-حفظ تركیبی: حفظ قرآن كریم همراه با یادگیری و رعایت یكی از فنون علم قرائت مانند تجوید، مفاهیم، تدبر
-حفظ جامع: حفظ قرآن با رعایت همه جوانب جامعیت قرآن مانند صحت قرائت، تجوید، معنا، تدبر، تفسیر و... )
۳-حفظ عمومی ( مخاطب محور )
حفظ عمومی را باید عجین با حفظ اجمالی ( نسبی / مقدماتی ) دانست چونكه عمومی سازی یك سوژه یادگیری، نیازمند ساده سازی، كاهش كمیت و معنادار بودن آن است. بنا بر این برای عموم باید از حفظ « جمله » ( بجای حفظ سوره و آیه ) یادكرد. البته جملات كوتاه و پرمعنا و تربیتی و متناسب با « نیاز، توان و ذائقه » این نوع برنامه ریزی است كه می تواند بعنوان « زیربنای » سایر گونه های روش حفظ قرآن قرار گیرد. حفظ جملات تربیتی و كاربردی قرآن، نیازمند برنامه ریزی « دراز مدت » است. و حتی در حوزه حفظ عمومی باید به سلایق و علائق مخاطبات در انتخاب موضوعات و آیات « حق انتخاب » داده شود. در ارزش یابی نیز، حفظ به صورت « اجمالی و مقدماتی ( نسبی ) » مد نظر و عمل قرار گیرد. همین طور حفظ عمومی قرآن با « رویكرد جامع » یعنی توجه به همه ابعاد آموزشی و تربیتی مد نظر قرار گیرد.
نتیجه بحث:
چنانكه گفته شد در صدر اسلام آیات قرآن كریم به صورت پراكنده و بر پوست و استخوان های شانه و دنده های جانوران، چوب های درخت خرما، سنگ های سفید، كاغذ و پارچه ثبت می شد و احتمال نابودی یا تحریف كلام الهی همواره وجود داشت. در این موقعیت، پیامبر اسلام صلی الله مقابل وآله وسلّم مسلمانان را به حفظ قرآن سفارش كرد و حتی گروهی را برگزید تا بدین كار پردازند.
اما كاركرد حفظ قرآن رفته رفته در جامعه گسترش پیدا كرد. مهمترین و اصلی ترین كاركرد حفظ قرآن، بهرمندی از هدایت و راهنمایی قرآن است كه در حوزه های گوناگون فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و... خصوصاً تربیتی و اخلاقی و اعتقادی مؤثر و مفید می باشد.
در دوران معاصر هدف از حفظ قرآن، اغلب جنبه های تبلیغی و ترویجی و نخبه گرایانه و « تخصصی » دارد تا تربیتی و عمومی. امروز نیز باید آن كاركرد تربیتی بعنوان محور گسترش فرهنگ حفظ قرآن كریم جایگزین حفظ تخصصی برای عمومی مردم قرار گیرد. برای این كار پیشنهاد « حفظ اجمالی جملات تربیتی قرآن » سفارش می شود.
شیوه پیشنهادی
با توجه به آنچه گفته شد پیشنهاد نویسنده این مطلب راه تحقق تربیت عمومی حافظ قرآن را در نگاه جدید نسبت به حفظ عمومی قرآن كریم دانسته و پیشنهاد می دهد، از حفظ قرآن بعنوان روشی برای « انس بیشتر با قرآن » و نیز « تقویت روانخوانی قرآن كریم » استفاده گردد. البته طرح این پیشنهاد برای شرایط فعلی جامعه است. بطور قطع در صورت موفقیت، امكان از اتقاء و رشد تكاملی آن وجود دارد.
« حفظ اجمالی جملات تربیتی قرآن كریم »
قرآن كریم ۶۲۳۶ آیه و حدود ۷۸ هزار كلمه و ۳۲۰ هزار حرف دارد. این اطلاعات چندان سودمندی برای عموم مردم ندارد. اما اینكه قرآن كریم دارای ۲۵ هزار جمله است، می تواند جای توجه و تأمل بسیار باشد؛ چونكه مراد خداوند از نزول قرآن كریم را باید در داخل جمله جست و جو كرد. تا در آیه و سوره. پس اگر آیات را به جملات تقطیع نماییم آن وقت می توان جملات كوتاه و ساده و قابل فهم را همراه با معنا و تدبر اولیه به راحتی حفظ و به آن عمل كرد. بنا بر این بنظر می رسد اگر مقرر است برای عموم مردم برنامه حفظ قرآن طراحی، تولید و اجرا شود، باید خاصیت های زیر در نظر گرفته شود:
۱-حفظ « جمله » ( بجای حفظ سوره و آیه ) مد نظر برنامه ریزان قرار گیرد. ( بیشتر از ۳۰۰۰ هزار جمله و عبارت تربیتی و موضوعی در قرآن كریم وجود دارد كه می تواند حوزه عمومی قرآن را در مراحل اولیه پوشش دهد. )
۲-به حفظ قرآن بعنوان یك « ابزار » ( و نه هدف ) برای هدایت و راهنمایی و تربیت مخاطبان نگریسته شود. چونكه قرآن، كتاب حكمت و هدایت است و حفظ آن نیز باید حكیمانه و هدایتگر باشد.
۳-حفظ عمومی قرآن نیازمند آموزش است و با تبلیغ و ترویج و نخبه گزینی محقق نمی گردد.
۴-حفظ عمومی قرآن بعنوان « زیربنای » سایر گونه های روش حفظ قرآن در نظر گرفته شود. ( الفبای حفظ قرآن )
۵-حفظ جملات تربیتی و كاربردی قرآن به صورت « دراز مدت و میان مدت » برنامه ریزی و اجرا شود.
۶-حفظ عمومی قرآن باید كاملاً با « نیاز، توان و ذائقه » مخاطب تناسب داشته باشد. این كار نیازمند برنامه ریزی یسیار دقیق و كارشناسانه است.
۷-به مخاطبان در انتخاب موضوعات و آیات « حق انتخاب » داده شده و در تولید محتوا سلایق و آزادی انتخاب مد نظر قرار گیرد.
۸-در ارزش یابی، حفظ به صورت « اجمالی و مقدماتی ( نسبی ) » مد نظر و عمل قرار گیرد.
۹-حفظ عمومی قرآن با « رویكرد جامع » همه ابعاد آموزشی و تربیتی را مد نظر قرار دهد.
۱۰-مدت آموزش حفظ عمومی نباید طولانی، خسته كننده و محتوای سنگین و پرحجم باشد؛ در نتیجه باید سطح بندی شده و به دوره های كوتاه مدت تبدیل گردد.
۱۱-از آموزگاران و مربیان مدارس برای آموزش حفظ عمومی قرآن استفاده گردد. برای اینكه تجربه نشان میدهد در صورت حفظ اجمالی جملات تربیتی قرآن كریم، اعم اغلب معلمانی كه خود حافظ قرآن نیستند، هم توان اجرای طرح را دارند و هم خودشان همراه با شارگردان به حفظ قرآن تشویق می شوند. ( البته نیاز به كارگاه های آموزشی در حدود ۴۰ ساعت دارند. )
۱۲-در مدارس از بخش هایی از كتاب های درسی دانش آموزان كه برای حفظ عمومی قرآن مناسب می باشد برای حفظ عمومی قرآن استفاده گردد.
تذكر مهم: پرداختن به حفظ قرآن كریم بعنوان یك فعالیت مستقل ( مانند طرح ملی حفظ جزء ۳۰ ) برای دانش آموزان یك « فعالیت فوق برنامه » است. ( و نه رسمی ) پس اختصاص ساعت درسی به حفظ قرآن خلاف مصوبات قانونی می باشد.
مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب