بهشت در ادیان ابراهیمی و زرتشتی
به گزارش نور معرفت، گرچه در جزئیات توصیف بهشت در ادیان مختلف تفاوت هایی است، اما اصل باور به حیات اخروی و بهشت، وجه اشتراک مهمی میان آئین زرتشت و ادیان ابراهیمی محسوب می شود.
به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، پاسخ به سؤالِ یک پرسشگر از مرکز ملی پاسخگوئی به سوالات دینی عرضه شده است:
پرسش:
ادیان ابراهیمی و زرتشتی، هر یک چه تصویری از جهان بعد از مرگ، خصوصاً بهشت، ترسیم می کنند؟ آیا میان این تصویرها اشتراکاتی قابل توجه دیده می شود یا آنها در بنیان و مضمون، با یکدیگر بیگانه اند؟
پاسخ:
باور به حیات بعد از مرگ و پاداش و کیفر اخروی، از عناصر اصلی در نظام اعتقادی خیلی از ادیان جهان است. ادیان ابراهیمی و آیین زرتشت هم تصویری از سرنوشت انسان بعد از مرگ ترسیم کرده اند. در این بین، بهشت جایگاهی ممتاز دارد؛ سرایی آرمانی که وعده ی آرامش و پاداش ابدی برای نیکوکاران را در خود دارد. پرسش مهم اینست که آیا این بهشتِ وعده داده شده در این ادیان، بر مبنای مفاهیم مشترکی بنا شده یا هر دین، تصویری بطورکامل خاص و متفاوت از آن عرضه کرده است؟ بررسی مفاهیم بنیادین، نمادها و وصف های متون دینی، می تواند میزان تقارن یا تمایز این روایتها را در بستر تاریخی و الهیاتیشان روشن سازد.
در ادامه در چارچوب نکاتی توضیحات بیشتر بیان می شود.
نکته اول: آیین زرتشت
زرتشت بنا بر قول مشهور 660 سال پیش از میلاد مسیح، ظهور کرده است. (1) کتاب مقدس آئین زرتشت «اوستا» نام دارد. باآنکه متن کامل اوستا در گذر زمان گرفتار لطمه و تغییر شده، اما قسمتی از آن به نام «گات ها» که قدیمی ترین و معتبرترین بخش این کتاب به حساب می آید، همچنان باقی است. «گات ها» در درون کتاب «یسنا» جای دارد که یکی از پنج بخش اصلی اوستای امروزی است. (2) به اعتقاد جان بی ناس، دین زرتشت، اولین مذهب و آیینی است که به وضوح به مبحث معاد و حیات اخروی و قیامت اشاره نموده است. (3)
واژه «بهشت» در اوستا «وهیشته آن ها» نامیده می شود. (4) این سرزمین جایگاه خوشی، اندیشه های نیک و پندارهای پسندیده است که آفتاب در آن هیچگاه غروب نمی نماید. نیکوکاران از برکات روحانی بهره مند شده و با هم نشینان سعادتمند روزگار می گذرانند. (5)
بنا به اعتقاد زرتشتیان، آنهایی که کردار نیک و بدشان برابر باشد در «همستگان» می مانند. روح انسان تا بالاترین مرحله صعود می کند که «گروتمان» یا «گرزمان» یعنی خانه نیایش و روشنی بی انتها نام دارد. (6) همینطور به رستگاران وعده داده شده که بعد از مرگ در بین گیاهان خوشبو بیدار شده و نسیم بهشتی را احساس خواهند کرد. بهشت با نور ازلی «خورنه» روشن بوده که همان روشنایی جاودانی ایزدی است. (7)
همه ارواح باید از پل «چینوات» یا همان صراط بر فراز دوزخ عبور کنند که یک طرف آن به دروازه بهشت منتهی می شود. بدکاران در دوزخ افکنده خواهند شد، لکن نیکان آتش را گوارا و مهربان می یابند. (8)
در اوستا بهشت با تعابیری مانند «بهترین زندگی، » (9) «روشنایی» (10) و «آسایش» (11) توصیف شده است. متون تفسیری و منابع و متن های اوستایی، جزییات بیشتری عرضه می دهند: بهشت در آسمان طبقه بندی شده و هر طبقه جایگاه گروههای خاص مانند بخشندگان مال با لباس زربافت و تاج جواهر، پادشاهان عادل، زنان نیکوکار و پیشه وران است که بنابر اعمالشان در جایگاهی باشکوه قرار می گیرند. (12)
نکته دوم: یهودیت
یهودیت دینی با تمرکز بر قوم بنی اسرائیل است. کتاب های مقدس آنها در مجموعه «تَنَخ» گردآوری شده اند. پنج کتاب نخست از این مجموعه، به حضرت موسی ضد السلام منسوب شده و با عنوان «تورات» شناخته می شود. تلمود هم شرح تَنَخ است. آموزه معاد در این آثار به أشکال متنوعی طرح و بحث شده اند:
الف. تورات: در این کتاب، سخنی از رستاخیز، جزا، بهشت و جهنم به میان نیامده است تا جایی که گروه هایی همچون صدوقیان، شومرونی ها یا سامره ای ها، منکر معاد شدند. به باور آنها، با مردن جسم، روح هم معدوم می شود و زندگی تمام می شود. دلیلشان هم عدم ذکر معاد در تورات است. (13) سایر یهودیان، عدم ذکر معاد در تورات را به شیوه های دیگر توضیح می دهند و از آن، انکار معاد را نتیجه نمی گیرند.(14)
ب. سایر کتاب های تَنَخ: در بعضی از کتاب های منسوب به پیامبران مانند دانیال، اشعیا، سموئیل و حزقیال، به مسئله معاد و روز رستاخیز اشاره شده است؛ (15) اما هیچ نوع توصیفی از خصوصیات بهشت و نعمت های آن ذکر نشده است.
ج. تلمود: عبارت از شریعت و سنت شفاهی یهودیان است که شامل احادیث و احکام و فتواهای فقیهان و تفسیرهای ایشان از تورات است. (16) در تلمود، علاوه بر این که به مباحث معاد و روز رستاخیز اشاره شده، (17) به مسئله بهشت و برخی جزییات آن هم پرداخته است. در تلمود، بهشت جهانی بطورکامل متفاوت از دنیای مادی توصیف شده است: بدون خوردن، آشامیدن، زادوولد، دادوستد، حسد یا رقابت. عادلان و نیکوکاران بر تخت ها نشسته، تاج بر سر دارند و از فروغ نور جلال الهی لذت می برند. (18) بهشت دارای هفت طبقه است که هر عادل متناسب با شأنش در منزلی جداگانه ساکن می شود. (19) بالاترین لذت، حضور مستقیم در محضر خداوند است. (20) بهشت همچون ضیافتی است که در آن، گوشت «لویاتان» (21) و نوشیدن شرابی که از روز آفرینش محفوظ مانده، (22) پذیرایی می شود. ارواح آنهایی که عمر خویش را وقف دانش تورات کردند، مقامی شامخ خواهند داشت. (23)
نکته سوم: مسیحیت
در عهد جدید، مسئله معاد و رستاخیز نسبت به عهد عتیق، با توصیفات بیشتری ذکر شده است. (24) بهشت عمدتا بعنوان حیات ابدی و جاوید بعد از رستاخیز توصیف می شود که با داوری الهی گره خورده است. (25) مسیح در روز قیامت، نیکوکاران را با وصف گوسفندان، به برکات ملکوت خدا که از آغاز خلقت برایشان آماده شده بود، رهنمون می کند، درحالی که بدکاران با وصف بزها، به آتش ابدی محکوم می شوند. (26) ماهیت این نعمت ها فراتر از ادراک انسانی است؛ پولس تاکید می کند که خدا آن چه هیچ چشمی ندیده و هیچ گوشی نشنیده و به قلب کسی خطور نکرده را برای مؤمنان مهیا کرده است. (27)
دو خاصیت محوری بهشت عبارت اند از:
1. حضور بی واسطه خدا و بهره مندی از آرامش زیاد. (28)
2. بینایی کامل، جایی که چهره به چهره خدا را خواهیم دید و حقایق را آشکارا درک می نماییم. (29) مکاشفه یوحنا هم رهایی از رنج های جسمانی مانند گرسنگی و تشنگی را بعنوان نمادی از کمال این حیات نوید می دهد. (30)
نکته چهارم: دین اسلام
در قرآن کریم، بهشت بعنوان جایگاه ابدی مؤمنان با ترکیبی بی نظیر از نعمت های مادی و معنوی توصیف شده است که فراتر از درک بشری است. (31) نعمت های ملموس و جسمانی شامل باغ های جاویدان، انواع میوه ها (32)، گوشت ها (33)، نوشیدنی های ناب (34)، لباس های حریر (35)، زینت های طلا و مروارید (36)، تخت های آراسته و غرفه های باشکوه (37) است. در این سرای جاودان، نیازهای جسمانی مانند گرسنگی، تشنگی، گرمای سوزان یا سرمای طاقت فرسا وجود ندارد (38) و سایه ها همیشگی است. (39)
والاترین مواهب بهشتی، نعمت های معنوی هستند که شامل رضایت الهی (40)، لقای آفریدگار (41)، مغفرت الهی، (42) سلام و درود خداوند، (43) هم نشینی با پیامبران، صدیقان، شهدا و فرشتگان (44) می شود. در بهشت هیچ ترس، اندوه یا رنجی راه ندارد (45) و مؤمنان از امنیت و خلود کامل برخوردار می باشند. (46)
ورود به این قلمرو فقط برای مؤمنان امکان دارد. (47) قرآن تصریح می کند که این توصیفات، تنها قسمتی از نعمت های بیکران بهشت است و بخش بزرگی از آن فعلا برای بشریت ناشناخته باقیمانده است. (48)
نتیجه:
درمجموع، گرچه در جزییات توصیف بهشت در ادیان مختلف تفاوت هایی دیده می شود، اما اصل باور به حیات اخروی و بهشت بعنوان جایگاه پاداش نیکوکاران، وجه اشتراک مهمی میان آئین زرتشت و ادیان ابراهیمی به حساب می آید. تفاوت های ظاهری در توصیف بهشت، بیشتر ناشی از عوامل تاریخی، تغییرات تدریجی متون دینی با گذشت زمان و همینطور تفاوت سطح مخاطبان و شیوه های بیان در هر دوره است. افزون بر این، مبحث بهشت بعنوان امری غیبی و فراتر از تجربه مادی بشر، طبیعتاً با زبان تمثیلی و متناسب با ظرفیت فهم انسان ها بیان شده است؛ از این رو تفاوت در گزارش ها و تصورات، امری طبیعی و قابل انتظار است.
با نگاه جامع، میتوان اظهار داشت که این توصیف ها باوجود تنوعشان، همگی بر وجود جهانی برتر و زندگی بعد از مرگ برای اهل نیکی و ایمان دلالت دارند و درنهایت، انسان را بسمت اخلاق ورزی، حقیقت جویی و پیروی از فرمان های الهی هدایت می کنند.
پی نوشت ها:
1. ر. ک: توفیقی، حسین، آشنایی با ادیان بزرگ، تهران، انتشارات سمت، 1381 ش، ص 57-58؛ بی ناس، جان، تاریخ جامع ادیان، ترجمه علی اصغر حکمت، بی جا، پیروز، 1354 ش، ص 320.
2. گات ها قسمتی از یسنا هستند و یسنا قسمتی از اوستا است و درنهایت، اوستا کتاب مقدس آئین زرتشت است. برای مطالعه بیشتر، رک: مشکور، محمدجواد، خلاصه ادیان در تاریخ دین های بزرگ، تهران، شرق، 1377 ش، ص 102.
3. بی ناس، جان، تاریخ جامع ادیان، ترجمه علی اصغر حکمت، بی جا، پیروز، 1354 ش، ص 310.
4. عفیفی، رحیم، اساطیر و فرهنگ ایران در نوشته های پهلوی، تهران، توس، 1374 ش، ص ۴۶۳.
5. مشکور، خلاصه ادیان در تاریخ دین های بزرگ، ص ۱۰۱؛ بی ناس، جان، تاریخ جامع ادیان، ترجمه علی اصغر حکمت، بی جا، پیروز، 1354 ش، ص ۳۱۱.
6. مشکور، خلاصه ادیان در تاریخ دین های بزرگ، ص ۱۰۱.
7. فقیه، نسرین، چهره باغ ایرانی، مجله ایران نامه، 1370 ش، شماره 36، ص ۵۶۷.
8. ر. ک: بی ناس، جان، تاریخ جامع ادیان، ترجمه علی اصغر حکمت، بی جا، پیروز، 1354 ش، ص ۳۱۰.
9. ویسپرد، کرده هفتم، بند 1.
10. گاهان، اهونودگاه، یسنه، ۳۱: 20.
11. یسنه، ۶۲: ۴.
12. ر. ک: ارداویرافنامه، ترجمه رحیم عفیفی، مشهد، دانشگاه مشهد، 1342 ش، فرگردهای ۱۲-۱۵.
13. کهن، آبراهام، گنجینه ای از تلمود، ترجمه امر فریدون گرگانی و یهوشوع و نتن الی، بی جا، خانه زیبا، 1350 ش، ص 362-363 و 365؛ توفیقی، حسین، آشنایی با ادیان بزرگ، تهران، انتشارات سمت، 1381 ش، ص 95-96.
14. ابن کمونه، سعد بن منصور، تنقیح الابحاث للملل الثلاث، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ۱۳۸۳ ش، ص 158-160.
15. دانیال، 12: 2؛ اشعیا، 26: 19؛ سموئیل، 2: 6؛ حزفیال، 37: 4-6.
16. ر. ک: سالتز، آدین اشتاین، سیری در تلمود، ترجمه باقر طالبی دارابی، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، 1383 ش، ص 5.
17. کهن، آبراهام، گنجینه ای از تلمود، ترجمه امر فریدون گرگانی و یهوشوع و نتن الی، بی جا، خانه زیبا، 1350 ش، ص 362، به نقل از سنهدرین، 90 الف؛ کهن، آبراهام، گنجینه ای از تلمود، ترجمه امر فریدون گرگانی و یهوشوع و نتن الی، بی جا، خانه زیبا، 1350 ش، ص 366، به نقل از سنهدرین، 91 الف.
18. کهن، آبراهام، گنجینه ای از تلمود، ترجمه امر فریدون گرگانی و یهوشوع و نتن الی، بی جا، خانه زیبا، 1350 ش، ص 371، به نقل از براخوت، 17 الف.
19. کهن، آبراهام، گنجینه ای از تلمود، ترجمه امر فریدون گرگانی و یهوشوع و نتن الی، بی جا، خانه زیبا، 1350 ش، ص 388، به نقل از شبات، 152 الف.
20. کهن، آبراهام، گنجینه ای از تلمود، ترجمه امر فریدون گرگانی و یهوشوع و نتن الی، بی جا، خانه زیبا، 1350 ش، ص 389، به نقل از یمیدبار ربا، 13: 12.
21. کهن، آبراهام، گنجینه ای از تلمود، ترجمه امر فریدون گرگانی و یهوشوع و نتن الی، بی جا، خانه زیبا، 1350 ش، ص 389، به نقل از باوابترا، 75 الف.
22. کهن، آبراهام، گنجینه ای از تلمود، ترجمه امر فریدون گرگانی و یهوشوع و نتن الی، بی جا، خانه زیبا، 1350 ش، ص 389، به نقل از براخوت، 34 ب.
23. کهن، آبراهام، گنجینه ای از تلمود، ترجمه امر فریدون گرگانی و یهوشوع و نتن الی، بی جا، خانه زیبا، 1350 ش، ص 390، به نقل از حگیگا، 14 ب.
24. ر. ک: دوم قرنتیان، 5: 8؛ دوم قرنتیان، 5: 10؛ انجیل لوقا، 23: 43.
25. انجیل یوحنا، 5: 28-29؛ رومیان، 6: 22 - 23.
26. انجیل متی، 25: 31 - 41.
27. اول قرنتیان، 2: 9.
28. فیلپیان، 4: 7.
29. اول قرنتیان، 13: 12.
30. مکاشفه یوحنا، 7: 16.
31. سوره سجده، آیه ۱۷: «فَلَا تَعْلَمُ نَفْسٌ مَا أُخْفِیَ لَهُمْ مِنْ قُرَّهِ أَعْیُنٍ جَزَاءً بِمَا کَانُوا یَعْمَلُونَ»
32. سوره الرحمن، آیه ۶۸: «فِیهِمَا فَاکِهَهٌ وَنَخْلٌ وَرُمَّانٌ»
33. سوره طور، آیه ۲۲: «وَأَمْدَدْنَاهُمْ بِفَاکِهَهٍ وَلَحْمٍ مِمَّا یَشْتَهُونَ»
34. سوره انسان، آیه ۲۱: «... وَسَقَاهُمْ رَبُّهُمْ شَرَابًا طَهُورًا»
35. سوره حج، آیه ۲۳: «... وَلِبَاسُهُمْ فِیهَا حَرِیرٌ»
36. سوره حج، آیه ۲۳: «... یُحَلَّوْنَ فِیهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِنْ ذَهَبٍ وَلُؤْلُؤًا...»
37. سوره طور، آیه ۲۰: «مُتَّکِئِینَ عَلَی سُرُرٍ مَصْفُوفَهٍ...»
38. سوره انسان، آیه ۱۳: «... لَا یَرَوْنَ فِیهَا شَمْسًا وَلَا زَمْهَرِیرًا»
39. سوره واقعه، آیه ۳۰: «وَظِلٍّ مَمْدُودٍ»
40. سوره کهف، آیه ۱۱۰: «... فَمَنْ کَانَ یَرْجُو لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا...»
41. سوره آل عمران، آیه ۱۶۹: «وَلَا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْیَاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ»
42. سوره نساء، آیه 96: «دَرَجَاتٍ مِنْهُ وَمَغْفِرَهً وَرَحْمَهً وَکَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِیمًا»
43. سوره یس، آیه 58: «سَلَامٌ قَوْلًا مِنْ رَبٍّ رَحِیمٍ»
44. سوره نساء، آیه ۶۹: «وَمَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَأُولَئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَالصِّدِّیقِینَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِینَ...»
45. سوره اعراف، آیه 49: «... ادْخُلُوا الْجَنَّهَ لَا خَوْفٌ عَلَیْکُمْ وَلَا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ»
46. سوره ق، آیه 34: «ادْخُلُوهَا بِسَلَامٍ ذَلِکَ یَوْمُ الْخُلُودِ»
47. سوره بقره، آیه 3-5: «الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ... وَأُولَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»
48. سوره مریم، آیه 61: «جَنَّاتِ عَدْنٍ الَّتِی وَعَدَ الرَّحْمَنُ عِبَادَهُ بِالْغَیْبِ إِنَّهُ کَانَ وَعْدُهُ مَأْتِیًّا»
مطلب نورمعرفت را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان نورمعرفت در مورد این مطلب