نور معرفت

تاکید دکتر مبلغی بر نوسازی اندیشه ها و ادبیات حوزه تقریب مذاهب اسلامی

تاکید دکتر مبلغی بر نوسازی اندیشه ها و ادبیات حوزه تقریب مذاهب اسلامی

دکتر احمد مبلغی، متفکر و نظریه پرداز وحدت امت اسلامی نوسازی اندیشه ها و ادبیات حوزه تقریب مذاهب اسلامی را در امتداد تبیین رابطه تقریب با نهادها، پدیده ها و پدیدارهای اجتماعی و حوزه های مختلف حیات بشری خصوصاً حیات امت اسلامی، ضروری دانست.


به گزارش نور معرفت به نقل از ایسنا، آیت الله دکتر احمد مبلغی، متفکر و نظریه پرداز وحدت امت اسلامی، در همایش «نوسازی اندیشه ها و ادبیات حوزه تقریب مذاهب اسلامی؛ امکان سنجی و ضرورت»، که به همت معاونت پژوهشی دانشگاه مذاهب اسلامی به مناسب هفته وحدت برگزار شد، بر جایگاه دانشگاه مذاهب اسلامی به مفهوم پایگاه اندیشه پروری و اندیشه سازی و قوی ترین خاستگاه برای تولید اندیشه و ادبیات معطوف به تقریب مذاهب اسلامی و روابط بین امت، تاکید کرده و فلسفه وجودی دانشگاه مذاهب اسلامی را توسعه دانش و اندیشه در رابطه با تقریب دانستند.
عضو خبرگان رهبری اشاره نمود که هر موضوع اجتماعی، خصوصاً موضوعات اجتماعیِ کلان و جهان شمول، نیازمند نوسازی و تولید ادبیات است و در کنار آن، نیازمند نوسازی و تولید نظریه هم در رابطه با موضوع خود، می باشد. پس ما با دو مقوله مواجه هستیم: یکی مقوله ادبیات و تولید و توسعه آن و دیگری توسعه و تولید نظریه ها. البته رابطه این ها یک رابطه متقابلی است؛ گاهی یک نظریه که ایجاد می شود، ادبیات تولید می شود و گاهی هم تولید و توسعه ادبیات زمینه ای خواهد شد برای ایجاد نظریه و البته می توانند مستقل از همدیگر هم باشند. رابطه‌ی این دو به هم علمی است و هر یک از جهاتی وامدار دیگری است. بنابراین، ما هم به توسعه و تولید ادبیات نیازمندیم و هم به تولید و توسعه نظریه در رابطه با موضوعات اجتماعی.
رییس اسبق دانشگاه مذاهب اسلامی گفت تقریب از مطالبی اجتماعی بسیار مهم با یک دامنه گسترده است. قلمرو تقریب میان مذاهب اسلامی، همه امت را دربر می گیرد با همه فرق و مذاهبی که در این قلمرو وسیع قرار دارند. همه فرزندان این امت، امت عالیقدر پیامبر اسلام، باید رابطه اجتماعی نزدیک و تنگاتنگ با همدیگر داشته باشند و هرکجا گسست و دوری ای، یا خدای نخواسته، تفرقه ای وجود داشته باشد باید به سمت آن نقطه‌ی خطرناک یعنی تفرقه یا دوری رفت و با سازوکارهای فعال تقریبی آن نقطه را از بین برد و تبدیل به نزدیکی کرد. از ین جهت، تقریب از آن دسته موضوعات اجتماعی مهمی است که از یک طرف با حوزه های مختلفی مرتبط می باشد و هم از جانب دیگر دامنه‌ی بسیار گسترده و بزرگی، به فراخنای امت دارد.
این استاد سطوح عالی حوزه و دانشگاه، درادامه افزود باید در عرصه تقریب هم به نوسازی و توسعه و تولید ادبیات و هم به نوسازی و تولید نظریه دست بزنیم و در حقیقت ما تشنه نظریه در ارتباط با تقریب مذاهب اسلامی هستیم. بدون نظریه گام برداشتن در این میدان، احیاناً یک گام برداشتن غیر مفید و حتی گاهی مضر خواهد بود؛ بدون نور نظریه و بدون نورافکن نظریه نباید وارد این میدان شد. اگر شدیم باید به سرعت، دست به دامان نظریه پردازان شویم تا دم به دم نظریات مربوط به این فضا را فراهم آورده و ارائه نمایند تا بتوانیم حرکت نماییم، بتوانیم فلسفه وجودی تقریب را محقق کرده و هم بتوانیم آن سازوکارهای قوی و فعالی را که بر دوش خود تقریب را حمل می کنند، ایجاد نماییم.
رییس شورای دین پژوهان کشور سخنان خودرا با این سوال ادامه داد که چرا ما نیازمند تولید و توسعه ادبیات و یا تولید و توسعه نظریات در زمینه تقریب هستیم؟
وی سه عامل را برای پاسخگویی به این پرسش بنیادین، مطرح کرد:
اولین عامل لزوم تبین رابطه تقریب با نهادها، پدیده ها و پدیدارهای اجتماعی و حوزه های مختلف حیات بشری خصوصاً حیات امت اسلامی است. جامعه امروزی بیش از هر زمان دیگری مسائل آن متداخل شده است. میان قضایا، مسائل، حوادث و پدیده ها و پدیدارهای اجتماعی یک رابطه تنگاتنگ برقرار است؛ چنین نیست که یک مسئله ای که رخ می دهد آن مسئله به تنهایی در فضای اجتماعی حضور پیدا کند؛ نه، رابطه دارد با مسائل دیگر و این حوزه های مختلف بشری رابطه درهم تنیده، درهم آمیخته ای دارند به شکلی که امروزه دانش های بینارشته ای می آید تا هر کدام از ضلعی و زاویه ای تخصصی، بتواند یک مسئله ای را که دارای ابعاد مختلف است، مورد بررسی و مطالعه قرار بدهد، شناسایی و عرضه بکند. ما نباید تصور نماییم در جامعه امروزی پدیده و پدیدارهای، هر کدام راه خودرا بغیر از تاثیرپذیری یا تاثیرگذاری بر دیگری می روند، این جور نیست. پس ما باید رابطه هر موضوع اجتماعی را و همچون تقریب را که یک موضوع اجتماعی بسیار حساس هست با پدیده و پدیدارهای دیگر و با نهادهای اجتماعی دیگر مشخص نماییم. باید بفهمیم و بدانیم که رابطه تقریب با علم چیست؟ با دانشگاه چیست؟ با علوم دینی و علوم غیردینی کدامست و چه رابطه ای باید برقرار بکند؟ چه رابطه ای با مقوله فرهنگ دارد و چه ارتباطی باید بین آن و قضایای فرهنگی برقرار باشد؟ رابطه تقریب با سیاست خارجی، با سیاست داخلی، با مسائل جهان اسلام و جهان امروز چگونه است؟ لذا، باید موقف و موضع تقریب با همه نهادها، پدیده ها و پدیدارها و عرصه ها تعریف بشود؛ تعریف این رابطه، بدون این که ادبیات آن خلق شود، توسعه مفهومی ایجاد گردد و بدون نظریه و نظریه پردازی ممکن و میسر نخواهد بود. بنابراین، انسان بصورت وهمی و خیالی نمی تواند این توسعه را بوجود آورد. باید با دانش و اندیشه این کار را انجام دهد؛ محصول و برآمده‌ی دانش و اندیشه هم ادبیات و نظریه ها هستند.
دومین عامل لزوم تبین نسبت و رابطه تقریب با مستجدات(نوآمدها) و مسائل جدید است. اینکه عرصه حیات که به پیش می تازد با یک نوآمدها و پدیده های جدید و با یک قضایای نو و نوشده مواجه هست؛ پس ما نباید گرفتار ایستایی بشویم و گمان نماییم همان ادبیات دیروزی ما در این حیات لحظه به لحظه درحال نوشدگی و تغییر، کافی است؛ نه، امروز با یک قضایای دیگر، مسائل دیگر، نسل دیگر و نگاه دیگر مواجه هستیم. تقریب اگر نتواند خودش را با این مسائل جدید وفق دهد و نتواند رابطه و نسبت خودش را با آنها تعریف بکند، نمی تواند از پس فلسفه وجودی و کارکِرد متوَقَّع از خودش برآید.
سومین عاملی که توسعه و تولید ادبیات را ضروری می نماید تجربه اندوزی و لطمه شناسی است. به هر حال وقتی یک اندیشه به میدان می آید در ابتدا با یک فلسفه وجودی، با یک ادبیات، با یک نگاه، ایده و نظریه ای آغاز به عرضه و ظهور خود می کند. اما در سنگلاخ ها و ادامه کار در برخورد با پیچیدگی ها و سختی ها، عیوب آن و اشکالات آن، کاستی های آن آشکار می شود و یک نوع لطمه شناسی صورت می گیرد؛ وقتی بخواهیم لطمه شناسی صورت بگیرد باید به آن اندیشه، ایده و دیدگاه باز گردیم و آنرا بازسازی نماییم. باید نقص ها و لطمه های آنرا بر طرف کرد تا بتواند از پس دنیا پیچیده امروز برآید. این مهم نخست با تولید و توسعه ادبیات و در مرتبه بعدی با تولید و توسعه نظریه ها ممکن و میسر خواهد شد. تقریب هم به مثابه‌ی یک اندیشه، در این راه رو به پیش خود با مسایل جدید با یک لطمه شناسی های روبه رو شده است که باید این لطمه ها را بر طرف کرد. رفع و زدودن این لطمه ها یک امری شعاری و سطحی نیست، باید با مراجعه به ادبیاتِ عمیق، توانمند و مفاهیم کارآمد در مرتبه نخست و سپس بازاندیشی و نواندیشی نظریه ها، به سمت آن رفت و مسیر را تقویت و بازکرد.
این سه عامل یعنی لزوم تبین رابطه تقریب با نهادها، پدیده ها و پدیدارهای اجتماعی و حوزه های مختلف حیات بشری خصوصاً حیات امت اسلامی، لزوم تبین نسبت و رابطه تقریب با مستجدات(نوآمدها) و مسائل جدید و تجربه اندوزی و لطمه شناسی ما را فرا می خواند و دعوت می کند که باید به سمت تولید و توسعه ادبیات تقریب و تولید و توسعه نظریه ها گام برداشت. اگر این ضرورت مهم را انجام ندهیم، گرفتار ایستایی و رکود خواهیم شد؛ تقریب، گرفتارِ خودزنی می شود. اگر این کار را نکنیم تقریب نه فقط نمی تواند فلسفه وجودیش را محقق کند، بلکه درجا خواهد زد و حتی ممکنست تضعیف شود. در نتیجه لازم است حوزه ها، دانشگاه ها و خصوصاً دانشگاه مذاهب اسلامی پای در رکاب تولید و توسعه ادبیات و مفاهیم کارآمد بگذارد چه اینکه فهم بین اذهانی بر طبق مفاهیم، مصطلحات و واژگان محقق خواهد شد.
نظریه وحدت در کثرت
دکتر احمد مبلغی بعد از ارائه بخش اول سخنان خود، در بخش دوم، بصورت موجز و فشرده ابعادی از نظریه جدید خود در عرصه‌ی وحدت و تقریب میان امت اسلامی را با عنوان «نظریه وحدت در کثرت» تبیین کرد.
وی بیان کرد که نظریه وحدت در کثرت به مثابه‌ی پایه، خاستگاه و جایگاه شکل دهنده و زیرساخت تشکیل امت است. نظریه وحدت در کثرت از آیه‌ی شریفه إِنَّ هٰذِهِ أُمَّتُکُم أُمَّةً واحِدَةً وَأَنا رَبُّکُم فَاعبُدونِ(أنبیاء/92)، گرفتن شده است. این آیه‌ی مبارکه با احتسابِ واو نُه کلمه بیشتر ندارد: « إِنَّ»، « هٰذِهِ»، « أُمَّتُکُم»، « أُمَّةً»، « واحِدَةً»، «وَ»، «أَنا»، « رَبُّکُم» و « فَاعبُدونِ»، که البته اگر «فای فَاعبُدونِ» را هم حساب کنید می شود ده کلمه. این آیه شریفه، طولانی و مفصل نیست. با این وصف، نظریه ای در درون این آیه نهفته هست که بسیار نظریه‌ی فعالی است و امت باید بر طبق این آیه ده یا نُه کلمه ای بازسازی شود. این نظریه، نظریه وحدت در عین کثرت است. وحدت هایی که در این آیه وجود دارد ـ که البته باید به کثرت های آن هم توجه گردد تا بعد بتوان خروجی گرفت ـ این ها هستند: وقتی اسم اشاره‌ی « هٰذِهِ» می آید، اشاره به یک وحدتی دارد؛ « أُمَّتُکُم»، ذاتا واحد است که به جمع امت ها «امم» گفته می شود، یک وحدتی هم در این کلمه وجود دارد؛ در « أُمَّةً واحِدَةً» هم به وضوح تمام بر وحدت امت تصریح شده است. تا اینجا به سه تا وحدت در این آیه کریمه مواجه هستیم؛ « وَأَنا» نیز وحدت الهی است و خداوند از خود سخن می گوید؛ نمی فرماید «و نحن»، خدا در آیات شریفه اش نوعاً در خیلی جاها که بحث اقتدار و عظمت الهی به میان می آید از از «نحن / ما» استفاده می کند؛ اما، در اینجا از «أنا» استفاده می کند؛ چون این آیه، آیه وحدت است. وحدت الوهی، وحدت امت را می طلبد.
خاستگاه، سیاق و حرکت آیه برمبنای توجه دادن به وحدت است، خواه وحدت امت اسلامی باشد و خواه توحید و وحدت خدای این انسان ها و خدای این امت. « وَأَنا رَبُّکُم»، سخن از وحدت ربوبی و الوهی است؛ « فَاعبُدونِ»، پس من را عبادت کنید، سخن از وحدت عبودیت است. ملاحظه می کنید که در اینجا هم از وحدت الوهی و هم از وحدت ربوبی و وحدت عبودی سخن به میان آمده است و البته در کنار آن از وحدت امت هم سخن به میان آورده است. سیاق آیه وحدت است: وحدت در کثرت.
به کثرت های آیه هم نگاه کنید: «کم» در امتکم، امت شما انسان های وابسته به پیامبر اسلام، شمای مذاهب، شمای گردآمده در ذیل مذهب های مختلف؛ این «أمتکم» خطاب به همه ابنای این امت است؛ ای متعددها.! ای متکثرها.! ای کثرتی که شما که را دارم با «کم» خطاب می کنم.! شما واحد هستید، یک امت هستید، این همان وحدت در کثرت است؛ «و أنا ربکم»، من پروردگار همه شما هستم، پس من را عبادت کنید. این، نظریه وحدت در کثرت است. اینجا آیه سر جنگی با کثرت ندارد، «کم» را به رسمیت شناخته است، همه را بعنوان فرزندان امت به رسمیت شناخته است، و گرنه «کم» بی معنا می شد. کثرت در اینجا ظرف است، خاستگاه است، نمی گردد شیعه بگوید من به تنهایی امت اسلامی را می سازم این در ظرفش واقع نشده، نمی گردد سنی هم بگوید من به تنهایی امت اسلامی را می سازم در ظرفش واقع نشده است؛ چنین رویکردهایی «أمتکم» را بی معنا می سازد. می فرماید: «کُم» یعنی شماها، ای همه‌ی شمای که فرزندان امت هستید! ای کثرتی که در این امت گرد هم آمده اید! شما ظرف این امت هستید! بیاید یک امت را تشکیل بدهید. پس، کثرت ابنای این امت به رسمیت شناخته شده است بعنوان فرزندان امت و اساساً بدون آن وحدت بی معناست و وحدت می آید و عارض بر این کثرت می شود؛ این است معنای وحدت در کثرت. پس ما حق نداریم نیمی، نیم دیگر را نفی بکنیم و بخشی، بخش دیگر را حذف بکنیم، عده ای، عده دیگر را نادیده بگیریم اگر این کار بکنیم، در حقیقت این آیه مبارکه را رعایت نکرده ایم، ما حق نداریم و نمی تونیم بیایم و امت را در یک حوزه کوچک بنا بکنیم، با این ریکرد و نگاه این آیه دیگر رعایت نمی شود؛ این دیگر امت اسلامی نیست، امت پیامبر نیست؛ در حقیقت قسمتی از امت پیامبر جدا می افتد، کنار گذاشته می شود؛ یا مذهبی، مذهب دیگر را نفی بکند..! پروژه قرآنی به این صورت شکل نمی گیرد؛ پس کثرت پذیرفته شده است و آنهایی هم که تصور می کنند امت اسلامی وقتی تشکیل می شود یا سخن از وحدت و تقریب مذاهب اسلامی به میان می آید، منظور این است که مذهب دیگری را تضعیف یا حذف نماییم یا تلاش نماییم آنرا در خودمان هضم نماییم یا خودمان را در دیگری هضم نماییم، یا مذهب سومی بسازیم و مانند این ها..، اصلا اینجوری نیست.
با این رویکرد، کثرت رعایت نشده، کثرت باید حفظ بشود، کثرت عددی، کثرت نوعی(انواع مذاهبی که وجود دارند)، سخن این نیست که اسلام همه اندیشه های گوناگون را حق می داند، این که هر کسی می گوید من بر حق هستم، همه‌ی سخن این است که مای که هر کدام می گویم بر حق هستیم، کثرتی هستیم که باید رعایت نماییم و تلاش نماییم یک امت تشکیل بدهیم، سربه سر اندیشه های دیگری نگذاریم، اندیشه های دیگری را نفی نکنیم، که اگر چنین بکنیم کثرت را از بین بردیم، کثرتی که ظرف است، زمینه است، معروض است و وحدت عارض بر کثرت می شود؛ کثرتی که منتهی و منجر به وحدت می شود. پس از این نظریه بسیاری از هنجارها و قواعد و اندیشه های مربوط به تقریب را می تواند بدست بیاورید؛ این آیه کوتاه که نُه ده کلمه بیشتر ندارد، اما همین نُه ده کلمه حرف های بسیاری برای گفتن دارد.



1400/08/03
21:39:05
5.0 / 5
753
مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)

تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب
لطفا شما هم نظر دهید
= ۳ بعلاوه ۳
نور معرفت

nooremarefat.ir - مالکیت معنوی سایت نور معرفت متعلق به مالکین آن می باشد