روشنگری، مقاومت و ثبت حقیقت سه سلاح شناختی حضرت زهرا(س)
نور معرفت: حضرت زهرا (سلام الله علیها) در خطبه فدکیه با کلامِ متقن، و اتکا بر منطق استوار قرآنی و سیره پدر بزرگوارش، راهبردهای اساسی مبتنی بر مؤلفه های جنگ شناختی را ارائه نمود.
خبرگزاری مهر، یادداشت مهمان_گروه دین، حوزه و اندیشه، محمد ملک زاده، عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی: جنگ های عصر جدید بیشتر از هر چیز با ادراک، باور و ذهن انسان ها گره خورده اند. در «جنگ شناختی»، هدف، تصرف سرزمین نیست، بلکه تغییر هویت و در نهایت مهندسی تصمیم سازی ملت هاست. در این شرایط پیچیده که حق و باطل درهم می آمیزد، جامعه به الگوهای اصیل مقاومت نیاز دارد؛ الگویی که در سیره و سلوک حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) به روشنی تجلی یافته است. سیره فاطمی فراتر از یک واقعه تاریخی، یک «مدل عملیاتی» برای دفاع از ادراک صحیح و بصیرت در مقابل حملات تحریف گرانه محسوب می شود. خطبه فدکیه حضرت زهرا (سلام الله علیها) که به بهانه تصرف فدک و برای تحقق حقوق الهی خاندان خاندان (علیهم السلام) ایراد شد، فراتر از یک نزاع مادی یا سیاسی است. این خطبه اطلاعیه ای بنیادین در حفظ اصالت دین، تبیین ساختار حکومتی مبتنی بر وحی و پاسداری از میراث نبوی بحساب می آید. یادداشت حاضر با استناد به متن خطبه فدکیه بر آن است تا نشان دهد حضرت زهرا (سلام الله علیها) در این کلامِ متقن، با تأکید بر منطق استوار قرآنی و سیره پدر بزرگوارش، راهبردهای اساسی مبتنی بر مؤلفه های جنگ شناختی را ارایه کرد که می توان از آن بعنوان الگویی برای «مقاومت شناختی و فرهنگی» در هر دوره ای بهره برد. در اینجا تنها به سه راهبرد کلیدی اشاره می شود.
راهبرد اول؛ شکستن سکوت با روشنگری و افشاگری
مهم ترین حربه دشمن در جنگ شناختی، «ابهام سازی» و واداشتن جبهه حق به «سکوت انفعالی» است تا زمینه برای پذیرش روایت غالب فراهم آید. در چنین شرایطی، سکوت یا موضع گیری منفعلانه، خیانت به حقیقت تلقی می شود. اقدام حضرت فاطمه (سلام الله علیها) در ایراد خطبه فدکیه، فقط دفاع از یک ملک مادی نبود، بلکه عملیاتی تبیینی و افشاگرانه در سطح جامعه بود. ایشان در مقطعی حساس، با ارایه ای استدلالی و مبتنی بر قرآن و عقل، پرده از انحراف سیاسی عصر خود برداشت و اصول بنیادین ولایت را بعنوان ستون فقرات جامعه اسلامی تبیین کرد. این شیوه بخصوص به خواص هر عصر می آموزد که حتی در صورت تضعیف موقعیت اجتماعی، باید در مقابل هجمه های شناختی، سکوت را بشکنند و با روشنگری به هنگام و قاطع، فتنه ها را از پرده ابهام بیرون کشند. حضرت فاطمه (سلام الله علیها) در شروع خطبه، قبل از هر چیز، مقام الهی خویش و جایگاه امامت را روشن می سازد:
«.. وَ أَشْهَدُ أَنَّ أَبِی مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ..»
«و گواهی می دهم که پدرم محمد (صلی الله مقابل وآله) بنده و فرستاده اوست..»
ایشان با این روشنگری، پایه های مشروعیتِ تصرف شده را به چالش می کشند:
«وَ جَعَلَ اللّهُ طاعَتَنا نِظاماً لِلْمِلَّةِ وَ إِمامَتَنا أَماناً مِنَ الْفُرْقَةِ.. فَابْتَزُّوا حَقَّنا وَ حَمَلُوا النّاسَ عَلَی مَنابِرِهِم»
«و خداوند اطاعت از ما (اهل بیت) را سبب نظم ملت و امامت ما را مایه امنیت از تفرقه قرار داد.. اما آنان حق ما را به زور گرفتند و مردم را بر منابر خود سوار کردند [و جایگاه ها را تصرف نمودند].»
«وَ أَنْتُمْ الْآنَ تَزْعَمُونَ أَنْ لَا إرْثَ لَنَا؟»
«عجب است که شما می پندارید خداوند ارثی برای ما قرار نداده و ما از پیامبر (ص) ارث نمی بریم!»
«أَ فَحُکْمَ الْجَاهِلِیَّةِ تَبْغُونَ؟»
«آیا حکم جاهلیت را می جویید؟»
«..أَ فَلَا تَعْلَمُونَ؟.. بَلَی تَجَلّی لَکُمْ کَالشَّمْسِ الضّاحِیَةِ أَنِّی ابْنَتُهُ أَیُّهَا الْمُسْلِمُونَ»
«..آیا نمی دانید؟ آری، این حقیقت مانند خورشید آشکار برای شما روشن است که من دختر اویم، ای مسلمانان!»
«أَ اُغْلَبُ عَلی إرْثِیه؟»
«آیا باید ارث من به زور گرفته شود؟!»
سپس حضرت زهرا (سلام الله علیها) خطاب به ابوبکر، با استشهاد به قرآن در رابطه با فدک فرمود:
«یَابْنَ أَبِی قُحَافَةَ! أَ فِی کِتَابِ اللهِ أَنْ تَرِثَ أَبَاکَ وَ لَا أَرِثَ أَبِی؟»
«ای پسر ابوقحافه! آیا در کتاب خدا است که تو از پدرت ارث ببری و من از پدرم ارث نبرم؟!»
این بخش، به وضوح نشان دهنده شکستن سکوت و روشنگری راهبردی مقابل روایت سازان است. ایشان در این شرایط، سکوت را جایز ندانست و با ورود به عرصه خطابه و گفتمان عمومی، چارچوب مشروعیت زدایی از حاکمیت را بنیان نهاد.
راهبرد دوم؛ مقاومت در مقابل فشارهای سیاسی و اجتماعی
یکی از تاکتیک های جنگ شناختی، ایجاد هزینه های سنگین روانی، سیاسی و اجتماعی برای مدافعان حقیقت است که با فشار بیرونی، آنان را ملزم به تغییر موضع یا تسلیم کنند. سیره فاطمی بر «صبر فعال» استوار بود. صبر ایشان به معنای انفعال یا عقب نشینی نبود، بلکه پایمردی بی قید و شرط بر موضع حق، با وجود فشارها، جراحات و رنج ها بود. این گونه مقاومت، ریشه در معرفتی ژرف دارد که فرد را نسبت به حقیقت آگاه می سازد و اجازه نمی دهد متغیرهای بیرونی—اعم از تهدید، طرد یا تطمیع—او را از مسیر اصلی منحرف کنند. این درس حیاتی، بهترین زره در مقابل فشارهای اجتماعی و پروپاگاندای رسانه ای است. حضرت زهرا (سلام الله علیها) در گام دوم، بعد از افشاگری و روشنگری، به تبیین ضرورت مقاومت و ماهیت آن در مقابل فشارهای اجتماعی و سیاسی پرداخت تا نشان دهد قیام ایشان تنها یک فریاد اعتراضی نیست، بلکه مقاومتی هوشمندانه و صبری آگاهانه و هدفمند است. بدین جهت فرمود: «وَ الصَّبْرَ مَعُونَةً عَلَی اسْتِیجابِ الأَجْرِ»
«و خداوند صبر را وسیله ای برای به دست آوردن پاداش قرار داد.» «وَ نَصْبِرُ مِنْکُمْ عَلَی مِثْلِ حَزِّ الْمُدَی وَ وَخْزِ السِّنانِ فِی الْحَشَا «و ما بر صدمه ای که از شما می بینیم، چنان صبر می نماییم که گویی خنجری بر گلو و نوک نیزه ای در دل ما فرورفته است.»
این بخش از خطبه فدکیه، عمق رنج و با این حال استقامت اراده حضرت را نشان داده است که ریشه در شناخت کامل وظیفه الهی و شکیبایی دارد. همان شکیبایی که حضرت علی (علیه السلام) در وصف آن فرمود: «فَصَبَرتُ وَ فی العَینِ قَذی وَ فی الحَلقِ شَجی»؛ «پس صبر کردم در حالیکه گویی خاری در چشم و استخوانی در گلو داشتم.»
صبر در اینجا انفعالی نیست، بلکه فعال و کاملا هوشمندانه است. این صبر، آرامش بخش نیست، بلکه با دردی شدید همراه می باشد. اما از آنجائیکه این درد ناشی از پایمال شدن حق الهی است، تحمل آن برای حفظ موضع حق، عین بصیرت و تضمین کننده ادامه مسیر حق است. این ثبات قدم، نشان دهنده شناخت کامل از وظیفه و عاملی برای پایداری در سخت ترین شرایط است.
راهبرد سوم؛ مستندسازی حقیقت و پیشگیری از تحریف تاریخی
هدف غائی جنگ شناختی، تغییر داستان تاریخی برای نسل های آینده است. اگر روایت حق در تاریخ ثبت نشود، در درازمدت، روایت باطل بعنوان حقیقت پذیرفته خواهد شد. سیره فاطمی—به ویژه وصیت ها و تدفین مخفیانه—خود به «سند اعتراضی تاریخی» و «روایتی ماندگار» تبدیل شد. این شیوه، اهمیت ثبت و مستندسازی دقیق حقایق و انتقال صحیح و بدون تحریف آن به نسل های آینده را برجسته می سازد. لازمه مستندسازی حقیقت، اینست که همیشه حافظان روایت اصیل باشیم و راه را بر تحریف گران ببندیم.
یکی از مهم ترین کارکردهای خطبه فدکیه، ثبت اسناد تاریخی و اخلاقی برای آیندگان است. این اقدام، نشان دهنده پیشبینی دقیق از تحریفات آینده و ضرورت سندیت بخشی به وقایع است. از ین جهت، حضرت در انتها کلام خود با قطعیت اعلام می کنند که عملکردشان با آگاهی کامل از ضعف و خیانت مخاطبان صورت گرفته است:
«أَلا وَ قَد قُلتُ عَلی مَعرِفَةٍ مِنّی بِالخَذلَةِ الّتی خامَرَتکُم وَ الغَدرَةِ الّتی استَشعَرَتها قُلوبُکُم..» «آگاه باشید! من این سخنان را با آگاهی کامل از سستی ای که شما را فرا گرفته و پیمان شکنی ای که در دل هایتان ریشه دوانده، گفتم..»
حضرت تاکید می کنند که اظهاراتشان برآمده از عصبانیت یا ناآگاهی نبوده، بلکه حاصل تحلیل دقیق اوضاع و شناخت از عدم صداقت کنشگران بوده است. کاربرد واژه «استشعار» از جانب ایشان نشان داده است که نه فقط به اعمال آنان، بلکه به نیت پنهان درونشان نیز گواهی می دهند. این شهادت، سندی محکم در مقابل هرگونه تلاش آینده برای تبرئه یا توجیه خواهد بود. این کلام، دادگاهی تاریخی است که در آن شاهد، همزمان نقش قاضی و ثبت کننده را ایفا می کند. تطبیق ساختار «سیره فاطمی» با متن خطبه فدکیه، فراتر از یک اعتبارسنجی زبانی است؛ این انطباق نشان داده است که سیره عملی حضرت زهرا (سلام الله علیها) در بحرانی ترین شرایط بعد از رحلت پیامبر (صلی الله مقابل وآله)، مدلی عملیاتی برای مدیریت بحران های معرفتی و سیاسی ارائه می کند. این مدل، الگویی جامع برای رویارویی با فروپاشی های اجتماعی-سیاسی فراهم می آورد که در آن، حقیقت نه فقط باید بیان شود، بلکه با صبری مداوم و ثبت تاریخیِ دقیق، باید پایه های مشروعیت حق برای نسل های آینده حفظ گردد. این چارچوب، ظرفیتی عظیم برای تحلیل و پاسخ به شکاف های معرفتی معاصر مانند تهاجم شناختی و جنگ روایتها دارد. بدین ترتیب، خطبه فدکیه حضرت زهرا (سلام الله علیها) تنها یک حادثه تاریخی نیست، بلکه منبعی راهبردی و بی انتها محسوب می شود. این الگو، نقشه ای جامع برای حفظ و ادامه جریان حق در مقابل هرگونه چالش تاریخی ارائه می کند. سیره حضرت زهرا (سلام الله علیها) مدلی کامل—هم دفاعی و هم هجومی—در برابر حملات ادراکی است. امروز نیز ما در عصر جنگ شناختی، برای دفاع از باورها و هویت خود، به تسلیحاتی فکری و معرفتی مبتنی بر سیره فاطمی نیاز داریم. این شیوه، چراغ راهی است که مسیر دفاع از حقیقت را برایمان روشن می سازد.
منبع: نور معرفت
مطلب نورمعرفت را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان نورمعرفت در مورد این مطلب