ادعای عدم وجود اختلاف در قرآن و اختلاف مفسران
به گزارش نور معرفت، اختلاف مفسران نشان دهنده وجود اختلاف در خود قرآن نیست، بلکه اختلاف مفسران عمدتا ریشه در دو عامل اصلی دارد: اخود مفسران و ماهیت متن و زبان.
به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، پاسخ به سؤالِ یک پرسشگر از مرکز ملی پاسخگوئی به سوالات دینی عرضه شده است:
پرسش:
آیا اختلاف فراوان مفسران در معنای آیات قرآن، نشان دهنده وجود اختلاف در قرآن نیست؟
پاسخ:
قرآن در آیه 82 سوره نساء یکی از علامتهای الهی بودن خویش را نبود اختلاف دانسته است:
«﴿أَ فَلاٰ یَتَدَبَّرُونَ اَلْقُرْآنَ وَ لَوْ کٰانَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِ اَللّٰهِ لَوَجَدُوا فِیهِ اِخْتِلاٰفاً کَثِیراً﴾؛ آیا به قرآن نمی اندیشند؟ درصورتیکه از جانب غیر خدا بود، همانا در آن اختلاف و ناهمگونی بسیاری می یافتند.»
برخی در مقام نقد این آیه گفته اند: «مسلمانان در حالی مدعی اند که در قرآن اختلافی نیست که تورق کوتاه تفاسیر قرآن مسلمانان برای مشاهده اختلاف فراوان مفسران باهم در فهم آیات قرآن کفایت می کند»!
در این نوشتار نسبت بین اختلاف مفسران و بین وجود اختلاف در قرآن را مورد بررسی قرار می دهیم.
نسبت سنجی بین اختلاف مفسران و بین وجود اختلاف در قرآن
بررسی موارد اختلاف مفسران باهم حاکی از اینست که این اختلاف ها بیشتر ریشه در دو عامل انسانی و غیرانسانی دارند:
1. عامل اصلی اختلاف مفسران در تفسیر قرآن خود مفسران هستند. این عامل را هم میتوان به دودسته خودآگاه و ناخودآگاه تقسیم کرد:
مفسران قرآن، غالباً متعلق به مکتب ها و مذاهب مختلف هستند. هر مکتب و مذهب، تفاسیر و برداشت های خاص خویش را از آیات قرآن دارد. این تفاوت در مکتب ها و مذاهب، از مهم ترین دلایل اختلاف مفسران باهم بوده و هست. چنانکه مفسران با اهداف و انگیزه های متفاوتی به تفسیر قرآن می پردازند. برخی بدنبال فهم دقیق و بی طرفانه معنای آیات بوده اند، درحالی که برخی دیگر تثبیت و ترویج دیدگاه های خاص خود (مثلاً کلامی، فقهی، یا سیاسی) را از راه تفسیر قرآن دنبال کرده اند.
مفسران در تفسیر قرآن از روش های مختلف و مبانی متفاوتی استفاده می نمایند. این تنوع مبانی، اصول و روش ها به تفاوت در برداشت ها منجر می شود. برخی بر ظاهر آیات تمرکز می کنند (تفسیر ظاهری)، برخی به معانی باطنی می پردازند (تفسیر باطنی) و بعضی از روش های ادبی، کلامی یا فلسفی استفاده می نمایند. برخی بیشتر به روایات توجه دارند، برخی به جنبه های ادبی و بلاغی، برخی به جنبه های فقهی یا اخلاقی.
میزان دانش و تخصص مفسران در حوزه های مختلف، مانند زبان عربی، علوم قرآنی، تاریخ اسلام و اصول فقه، در تفسیر آیات اثرگذار است. آنان با عنایت به دانش، تجربه و زمینه های علمی، فرهنگی و تاریخی خود، تفاسیر متفاوتی عرضه می دهند. مفسران متخصص تر، غالباً به تفسیرهای دقیق تر و جامع تری می رسند. برای مثال، قرآن از زبان عربی فصیح استفاده می نماید و برخی مفسران عرب زبان و برخی دیگر غیر عرب زبان بوده اند. چنانکه برخی در ادبیات عرب قوی و برخی دیگر چنین نبوده اند. تفاوت احاطه و اطلاع مفسران از زبان عربی و ادبیات آن، سبب تفاوت آرای مفسران در فهم آیات قرآن شده است. زبان عربی قرآن بسیار غنی و بلیغ است. یک کلمه یا یک عبارت در قرآن ممکنست دارای لایه های مختلف معنایی، کنایات، استعارات و اشارات باشد. هرکدام از مفسران با عنایت به تخصص ها، دانش ها و زاویه دید خود، تنها متوجه بعضی از این جنبه ها می شوند و از مابقی آگاه نمی شوند.
نمونه دیگر، مساله فضای نزول، سبب نزول و شأن نزول آیات قرآن است. توضیح آن که آیات قرآن در بستر تاریخی خاصی نازل شده اند و شناخت دقیق شأن نزول، شرایط اجتماعی و مخاطبان اولیه می تواند بر تفسیر تاثیر بگذارد. تفاوت مفسران در دسترسی و اطلاع از این امور به برداشت های متفاوت منجر می شود.
افزون بر همه این امور، شرایط زمانی و مکانی مفسر هم بر درک او اثر می گذارد. هر مفسر ممکنست بر مبنای نیازهای زمان خود، توجه بیشتری به برخی جنبه های قرآن داشته باشد.
2. عامل دیگر اختلاف مفسران در تفسیر قرآن، طبیعت متن و زبان است. هر متنی، بخصوص متون تاریخی و ادبی، ظرفیت بالایی برای معانی مختلف دارد. چنانکه زبان عربی هم مانند هر زبان دیگری، دارای اموری همچون کلمات مشترک (یک لفظ و چند معنا) و معنای حقیقی و مجازی و... است و انتخاب معنای صحیح در این موارد به زمینه، قراین و شواهد لغوی و نحوی بستگی دارد. این امر یکی از منابع اصلی اختلاف مفسران در تفسیر آیات قرآن است. افزون بر این، آیات قرآن دارای لایه های معنایی مختلف هستند که امکان برداشت های مختلف را فراهم می آورد، بدون این که این برداشت ها با یکدیگر تناقض داشته باشند.
نتیجه گیری:
قرآن به عنوان کلام الهی، متنی منسجم و عاری از هرگونه تناقض و مطالب ضدونقیض است. اختلاف مفسران در تفسیر آیات قرآن، نشان دهنده وجود اختلاف در خود قرآن نیست و ناشی از شرایط تفسیر، عوامل خودآگاه و ناخودآگاه انسانی (ویژگی های مفسران) و همینطور طبیعت متن و زبان است؛ پس چنین موردی اختصاص به قرآن ندارد و در هر متن دیگری هم چنین است. فهم انسان از هر کلامی ازجمله کلام الهی، محدود به ظرفیتهای شناختی، دانش و تجربه های اوست و این محدودیت ذاتی انسان، منجر به برداشت های متعدد می شود. چنانکه بعضی از اختلافات تفسیری، ریشه در تعصب، پیش داوری یا سوءاستفاده از قرآن یا به تعبیر بهتر «تفسیربه رأی» یا «تحریف معنوی» دارند.
مطلب نورمعرفت را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان نورمعرفت در مورد این مطلب