تدوین نهائی قرآن با نظارت مستقیم پیامبر(ص) خصوصیت مصحف علی(ع) چه بود؟
نور معرفت: روایات مختلفی همچون حدیث ثقلین که در منابع معتبر شیعه و سنی آمده است، گواهی می دهد که قرآن بصورت کتابی مدون در زمان پیامبر (ص) وجود داشته است.
به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، قرآن کریم به عنوان معجزه جاویدان پیامبراعظم (ص) و آخرین کتاب آسمانی، از همان شروع نزول مورد توجه ویژه مسلمانان قرار گرفت. بررسی دقیق تاریخ تدوین این کتاب آسمانی از اهمیت ویژه ای برخوردار است، چون که هم به اعتبار تاریخی قرآن مربوط می شود و هم نشان دهنده میزان اهتمام مسلمانان صدر اسلام به حفظ این میراث الهی است. این نوشتار با نگاهی تحلیلی به بررسی مستند این مورد می پردازد. مطالعه منابع تاریخی و روایی نشان میدهد که قرآن کریم در زمان حیات پیامبر اکرم (ص) به شکل کامل جمع آوری شده بود. پیامبراعظم (ص) از همان شروع بعثت، برای حفظ و ثبت آیات قرآن اهتمام ویژه ای داشتند. ایشان گروهی متشکل از حدود چهل نفر از صحابه را به عنوان کاتبان وحی انتخاب نموده بودند که در رأس آنان امام علی (ع) قرار داشت. این افراد نه تنها آیات نازل شده را با دقت ثبت می کردند، بلکه تحت نظارت مستقیم پیامبر (ص) آنها را تنظیم و دسته بندی می نمودند.
بنابر روایت مهر، روایات گوناگونی همچون حدیث ثقلین که در منابع معتبر شیعه و سنی آمده است، گواهی می دهد که قرآن به شکل کتابی مدون در زمان پیامبر (ص) وجود داشته است. در این حدیث مشهور، پیامبر (ص) می فرمایند: "من در بین شما دو چیز گرانبها باقی می گذارم: کتاب خدا و عترتم". این بیان صریحاً به وجود "کتاب" اشاره دارد که نشان دهنده تدوین قرآن در آن زمان است. همچنین، روایات دیگری مانند روایت زید بن ثابت که می گوید: "ما قرآن را نزد پیامبر (ص) تألیف می کردیم"، بر این حقیقت تاکید دارد.
نقش بی بدیل امام امیرالمومنین علی (ع) در تدوین قرآن
امام علی (ع) به عنوان کاتب اصلی وحی، نقشی منحصر به فرد در تدوین قرآن داشتند. بر مبنای منابع معتبر تاریخی، امام علی (ع) از جانب پیامبر (ص) مأموریت ویژه ای برای ثبت آیات قرآن دریافت کرده بودند. ایشان نه تنها متن آیات را با دقت ثبت می کردند، بلکه ترتیب نزول، شأن نزول و تفسیر آیات را نیز ضبط می نمودند. این مصحف که به «مصحف علی (ع)» معروف شد، شامل خاصیت های منحصر به فردی همچون ترتیب نزولی آیات؛ ثبت دقیق شأن نزول آیات؛ تفسیر و تأویل آیات مشکل؛ مشخص کردن آیات منسوخ؛ ثبت قرائت های مختلف بود.
امام علی (ع) در خطبه ای در نهج البلاغه به این مسئله اشاره می فرمایند: هیچ آیه ای نازل نشد مگر آنکه پیامبر (ص) آنرا بر من املا کرد و تفسیر و تأویل آنرا به من آموخت. این بیان گواهی روشنی بر نقش محوری امام در تدوین قرآن است. همچنین، روایات گوناگون دیگری وجود دارد که نشان میدهد امام علی (ع) بعد از رحلت پیامبر (ص)، قرآن را در مدت شش ماه به شکل کامل جمع آوری کردند.
نقد مستند نظریه تدوین بعد از پیامبر (ص)
نظریه ای که جمع آوری قرآن را به دوران بعد از رحلت پیامبر (ص) نسبت می دهد، با چالش های جدی تاریخی و سندی مواجه می باشد. این دیدگاه که به طور عمده در بعضی منابع اهل سنت مطرح شده، مبتنی بر روایاتی است که از نظر سند و محتوا قابل نقد هستند: خیلی از روایات این نظریه از نظر سند ضعیف هستند یا راویان مشکوکی دارند. این نظریه با وجود شواهد گوناگون از تدوین قرآن در عصر پیامبر (ص) در تناقض است. چه طور ممکنست پیامبر (ص) به عنوان رهبر امت، کتاب آسمانی را بدون تدوین رها کرده باشند؟ وجود تعداد زیادی حافظ قرآن در همان دوره، نشان دهنده وجود متن مدون است. به عنوان مثال، ادعای جمع آوری قرآن توسط زید بن ثابت در زمان ابوبکر، با این حقیقت تاریخی تناقض دارد که خیلی از صحابه مانند امام علی (ع)، ابی بن کعب و عبدالله بن مسعود قبل از آن، مصاحف کاملی از قرآن را در اختیار داشتند. همچنین، این نظریه نمی تواند توجیه کند که چه طور در غیاب متن مدون، تعداد زیادی از صحابه موفق به حفظ کامل قرآن شده بودند.
تحلیل اقدامات خلیفه سوم در یکسان سازی مصاحف
اقدامات عثمان در یکسان سازی مصاحف را باید مرحله ای جدا از تدوین اولیه قرآن دانست. براستی، عثمان نه قرآن جدیدی جمع آوری کرد، بلکه در جواب گسترش سرزمین های اسلامی و بروز اختلافات در قرائت ها، مبادرت به تهیه نسخه های استانداردی از قرآن موجود نمود. این فرایند شامل تشکیل کمیته ای متشکل از زید بن ثابت و چند تن دیگر؛ استنساخ چند نسخه از قرآن موجود؛ ارسال این نسخه ها به مراکز مهم اسلامی؛ دستور به سوزاندن سایر مصاحف (که مورد انتقاد بسیاری قرار گرفت) بود. این اقدامات بااینکه از نظر سیاسی قابل تحلیل است، اما بهیچ وجه به مفهوم تدوین اولیه قرآن نبود، بلکه فقط یکسان سازی قرائت ها در سرزمین های گسترده اسلامی بود.
شواهد تاریخی گوناگون بر تدوین قرآن در عصر نبوی
مطالعه دقیق منابع تاریخی، شواهد متقنی ارائه می کند که نشان میدهد قرآن به شکل کامل و مدون در زمان پیامبر (ص) وجود داشته است. این شواهد شامل وجود کاتبان گوناگون وحی که منابع تاریخی نام حدود ۴۲ کاتب وحی را ثبت کرده اند؛ جلسات منظم قرائت که تشکیل جلسات منظم قرائت قرآن در مسجد النبی تحت نظارت پیامبر (ص) بوده است؛ سفارش های مکرر بر مبنای تأکیدهای پیامبر (ص) بر تلاوت، آموزش و کتابت قرآن نسخه های شخصی و وجود مصاحف شخصی نزد خیلی از صحابه؛ گزارش های تاریخی که قرائت کامل قرآن توسط صحابه مانند ابی بن کعب در حضور پیامبر (ص) و چالش تحدی یعنی دعوت به آوردن سوره ای مانند قرآن که نشان دهنده وجود سوره های مدون را داشته است.
با بررسی جامع شواهد تاریخی و روایی، به این نتیجه گیری روشن می رسیم که قرآن کریم در عصر پیامبر (ص) و تحت نظارت مستقیم ایشان تدوین شده است. امام علی (ع) به عنوان کاتب اصلی وحی، نقش بی بدیلی در این فرایند داشتند و مصحف ایشان که شامل ترتیب نزولی و تفسیر آیات بود، گنجینه ای پرارزش از علوم قرآنی محسوب می شود. بررسی تاریخ تدوین قرآن نه تنها یک پژوهش تاریخی، بلکه دفاع از اصالت و تحریف ناپذیری این کتاب آسمانی است. قرآن کریم به عنوان معجزه جاویدان پیامبر اعظم (ص)، از همان اول به شکل کامل و مدون در اختیار مسلمانان قرار داشت و این حقیقتی است که شواهد متقن تاریخی و روایی آنرا تأیید می کنند.
حجت الاسلام بهجت پور: جمع آوری قرآن در عصر پیامبر (ص) و تحلیل دیدگاه های مختلف
حجت الاسلام والمسلمین بهجت پور، مدیر حوزه علمیه خواهران، در این حوزه اظهار داشت: به اختلاف نظرها در مسئله تدوین قرآن، به تحلیل آرای علمای شیعه و سنی و نیز مستشرقان غربی نیاز است.
بهجت پور بیان کرد: قرآن در عصر پیامبر (ص) تدوین شده بود، به این معنا که آیات در سوره ها منظم شده و ترتیب سوره ها مشخص بود. صحابه پیامبر (ص) در این فرایند مشارکت داشتند، اما تدوین غائی با نظارت مستقیم پیامبر (ص) انجام شد. و مصحف امام علی (ع) نه تنها شامل متن قرآن، بلکه مشتمل بر تفسیر و تأویل آیات بود که بعد از رحلت پیامبر (ص) ارائه شد.
جمع آوری قرآن در دوره خلفا: تنظیم یا تحریف؟
وی در نقد دیدگاه اهل سنت که جمع آوری قرآن را در دوره خلفا می دانند، اظهار داشت: کار خلفا فقط نظم دهی به مصاحف پراکنده بود، نه جمع آوری جدید. برخی روایات اهل سنت حکایت کننده از تحریف نقیصه (کم شدن آیات) است که با علل قرآنی و روایی شیعه رد می شود. قرائت واحد قرآن در دوره عثمان، نه از باب تغییر متن، بلکه برای ممانعت از اختلاف در قرائت ها بود.
بهجت پور به سه دیدگاه کلیدی اشاره نمود و اظهار داشت: دیدگاه شیعه که قرآن در عصر پیامبر (ص) تدوین شد و مصحف امام علی (ع) کامل ترین نسخه بود. دیدگاه اهل سنت که قرآن در دوره ابوبکر و عثمان جمع آوری شد و دیدگاه مستشرقان: قرآن سال ها بعد از پیامبر (ص) به شکل پراکنده نوشته شد.
وی با تکیه بر عصمت قرآن از تحریف، اظهار داشت: آیات قرآن تصریح به حفظ الهی کتاب آسمانی دارد، بدین سبب روایات ضعیفِ دال بر تحریف قابل اعتماد نیستند. مصحف امام علی (ع) شامل تفسیر بود، نه تغییر در متن قرآن. نسخه های شخصی صحابه (مثل مصحف ابن مسعود) اعتبار رسمی ندارند و فقط یادداشت های فردی بودند.
بهجت پور در انتها اشاره کرد: قرآن موجود، همان متن منزل شده بر پیامبر (ص) است و هیچ تحریفی در آن رخ نداده است. تفاوت مصاحف صحابه ناشی از قرائت ها یا تفسیرها بوده، نه اختلاف در متن اصلی. نقش خلفا محدود به یکسان سازی قرائت و نظم دهی ظاهری بود، نه جمع آوری محتوایی.
منبع: نور معرفت
مطلب نورمعرفت را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان نورمعرفت در مورد این مطلب