سیاست سخت گیرانه درباره ی زندگی حاکمان به سود بنی امیه نادیده گرفته شد
نور معرفت: با گسترش نفوذ بنی امیه بعد از فتح مکه و ورود به عرصه قدرت، این خاندان مسیر تحولات اساسی در ساختار قدرت سیاسی را رقم زد؛ روندی که در نهایت به وقوع قیام عاشورا و افول خلافت اموی انجامید.
خبرگزاری مهر - گروه دین و اندیشه- فاطمه علی آبادی:
بررسی جایگاه و عملکرد بنی امیه در تاریخ صدر اسلام، همیشه با نقدها و حساسیت های جدی همراه بوده است. این خاندان که تا واپسین سالیان حیات پیامبر اسلام، جزو اصلی ترین دشمنان اسلام و محور اصلی جنگ ها و کارشکنی ها مقابل مسلمانان شناخته می شد، بعد از فتح مکه و برخورداری از عفو پیامبر، به تدریج راه نفوذ در ساختار قدرت را در پیش گرفتند؛ نگاهی که تبعات آن، تأثیرات عمیقی بر وحدت و سلامت جامعه اسلامی بر جای گذاشت.
ورود تدریجی بنی امیه به عرصه سیاست و سپس انحصارطلبی گسترده آنان در دوره خلافت عثمان، اصول حکمرانی اسلامی را گرفتار انحراف و آزمون های دشواری کرد. رفتارهای قبیله ای، ترجیح مناسبات خویشاوندی بر شایسته سالاری و سیاستهای اقتدارطلبانه آنان، عاقبت به بروز مهم ترین فاجعه تاریخ اسلام یعنی واقعه عاشورا انجامید؛ واقعه ای که افشاگر چهره واقعی بنی امیه و نقطه شروع افول تدریجی آنان در تاریخ اسلام شد. به همین دلیل جهت بررسی نقش سیاسی بنی امیه از فتح مکه تا عاشورا با سعید طاووسی مسرور عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی به گفتگو پرداختیم که حاصل آن در ادامه تقدیم مخاطبان می شود:
سعید طاووسی مسرور عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی در گفتگو با خبرنگار مهر، درباب نقش سیاسی بنی امیه از فتح مکه تا عاشورا گفت: علت توجه به فتح مکه به این جهت است که نقش آفرینی قبیله ای بنی امیه در تاریخ اسلام از آن روز شروع می شود. قبل از فتح مکه، اسلام آوردن برخی رجال و شخصیت های بنی امیه بصورت موردی بوده است، که همچون مهم ترین آنها عثمان بن عفان است که از سابقون در اسلام بوده و علاوه بر آن داماد پیامبر اکرم (ص) نیز محسوب می شود. چنانکه مستحضرید، پیامبر چهار دختر داشتند: زینب، رقیه، ام کلثوم و حضرت فاطمه زهرا (س). از میان ایشان، زینب همسر ابوالعاص بن ربیع بود. رقیه و ام کلثوم قرار بود همسر پسران ابولهب، که پسرعموهای شان بودند، شوند. اما به سبب بعثت پیامبر، ابوطالب اجازه انجام این وصلت را ندادند و در نهایت این دو دختر به ترتیب همسر عثمان بن عفان شدند. البته عقد همزمان دو خواهر ممکن نبود و در مقاطع مختلف این ازدواج ها صورت پذیرفت.
آغاز نفوذ بنی امیه با فتح مکه و ورود به ساختار قدرت
وی اضافه کرد: برخی دیگر از بزرگان بنی امیه نیز تا قبل از فتح مکه، بصورت موردی اسلام آوردند. تا زمان فتح مکه، این خاندان به عنوان شاخه ای مهم از قریش، نقش اصلی را در تقابل با پیامبر اکرم (ص) ایفا می کردند خصوصاً نقش ابوسفیان بعد از جنگ بدر و کشته شدن برخی سران قریش، بسیار پررنگ تر شد. قریش قبایل مختلفی داشت اما سه قبیله مهم تر بودند: بنی هاشم، بنی امیه و بنی مخزوم. بنی هاشم سیادت معنوی داشتند و در مراسم حج و امور مکه پیش قدم بودند، بنی امیه از نظر اقتصادی برتر بود و ابوسفیان تاجر برجسته و سرپرست کاروان های تجاری عمده محسوب می شد؛ بنی مخزوم نیز سیادت نظامی داشتند که از این قبیله، خالد بن ولید فاتح جنگ احد و بعدها از سرداران اسلام قابل ذکر است.
طاووسی مسرور اضافه کرد: در مجموع، بنی امیه مهم ترین شاخه قریش بودند که بعد از بدر و با رهبری ابوسفیان در راه رویارویی با پیامبر اکرم (ص) قرار گرفتند و این ستیز تا صلح حدیبیه ادامه یافت. طبق مفاد صلح حدیبیه قبایل بادیه نشین می توانستند با مدینه یا مکه هم پیمان شوند. از جمله، قبیله خزاعه هم پیمان مدینه شد. قریش در نهایت به این قبیله شبیخون زدند و صلح حدیبیه را نقض کردند. در این بین، دختر ابوسفیان که همسر پیامبر بود مورد بهره برداری تبلیغی بنی امیه قرار گرفت تا معاویه را «خال المؤمنین» (دایی مؤمنان) بنامند، در صورتیکه محمد بن ابی بکر را باوجود قرابت با عایشه، هیچ گاه «خال المؤمنین» نام نمی بردند. علت ازدواج پیامبر با ام حبیبه نیز آن بود که وی از مهاجران حبشه بود و شوهرش در حبشه مرتد و سپس فوت شد. باتوجه به خطراتی که در بازگشت به مکه متوجه او بود، پیامبر برای امان دادن به وی، با او ازدواج کردند.
این استاد دانشگاه افزود: وقتی ابوسفیان برای عذرخواهی از شبیخون خزاعه به خانه دخترش رفت، دخترش به او احترام مناسب را نگذاشت و پیامبر نیز عذرخواهی او را نپذیرفتند. با نقض صلح حدیبیه، پیامبر تصمیم به حرکت به طرف مکه گرفتند که منجر به فتحی بی خون ریزی شد و پیامبر به سبک پادشاهان رفتار نکردند؛ بلکه به ابوسفیان و خانواده اش امان دادند و ایشان را جزو «طلقاء» (آزادشدگان) معرفی کردند. از آن پس، نقش آفرینی قبیله ای بنی امیه در تاریخ اسلام شروع شد. در وقایع بعد از فتح مکه، ابوسفیان و دو پسرش یزید و معاویه اسلام آوردند و حدودا همگان مشمول رحمت پیامبر قرار گرفتند. البته هند همسر ابوسفیان، مادر معاویه نیز مورد عفو پیامبر قرار گرفت. از این نقطه آغاز، بنی امیه نقش خاندان مهم در تاریخ اسلام را ایفا کردند.
وی اضافه کرد: در دوره های بعد، مانند غزوه حنین و غزوه طایف، ابوسفیان نقشی عهده دار بود، هرچند محاصره طایف شکسته نشد اما عاقبت اهالی طایف اسلام آوردند. گفتنی است که ورود فعال بنی امیه به مناصب حکومتی بیش از تمامی در دوره خلیفه دوم شدت گرفت تا نشان داده شود انتصابات پیامبر برای تألیف قلوب و ماموریت های نمادین بوده است. همچون ماموریت هایی که پیامبر برای ابوسفیان مقرر داشتند، تخریب بت لات در طایف بود، درحالی که ابوسفیان تا قبل از آن، مُروج کفر و شرک در مکه بود و الان مأمور به تخریب همان بت می شود تا بدین وسیله با اسلام الفت پیدا کند. بعد از وفات پیامبر، بزرگان بنی امیه بیشتر در مدینه مستقر بودند و نقش پررنگی در سقیفه و تدفین پیامبر اکرم (ص) نداشتند. جلساتی نیز در خانه عثمان بن عفان برگزار می شد.
از خلافت عثمان تا عاشورا؛ عروج و افول سیاسی امویان
طاووسی مسرور در ادامه بیان کرد: بنی امیه در ابتدا برای کسب قدرت، از خلافت خلیفه اول حمایت کرده و عثمان مشاور نزدیک او شد و وصیت خلیفه اول را نیز در بستر نوشت. بدین طریق، خلافت به عمر بن خطاب رسید و عثمان در عمل حقی بر خلافت او پیدا کرد که این مسئله در انتصاب بنی امیه به مناصب حکومتی خودرا نشان داد. در دوره خلافت خلیفه دوم، سیاستهای سخت گیرانه درباره ی اموال و زندگی شخصی حاکمان به سود بنی امیه نادیده گرفته شد. معاویه وقتی قصر سبز شام را بنا کرد، با توجیه ضرورت عزت اسلام در مقابل رومیان، مورد موافقت خلیفه قرار گرفت.
این استاد حوزه علمیه اضافه کرد: با تعیین شورای شش نفره بعد از درگذشت خلیفه دوم و نقش عمده عبدالرحمن بن عوف (که خویشاوند عثمان بود)، خلافت به عثمان رسید و پیش بینی های قبلی بر اساس گسترش نفوذ بنی امیه محقق شد. عثمان بستگان خودرا به مناصب مختلف گمارد و بیت المال را آزادانه تقسیم کرد که منجر به اعتراضاتی از جانب یاران پیامبر و مردم شد. از جمله، اباذر غفاری که به ربذه تبعید شد. در نهایت، آشوب های مدینه، کوفه و مصر منجر به قتل عثمان شد و بعد از آن خلافت به امیرالمؤمنین علی (ع) با اجماع عمومی و نه بر طبق شورا و استخلاف واگذار شد. بنی امیه اما که از سال ها قبل در شام تثبیت شده بودند، مخالفت خودرا با خلافت مشروع علی (ع) اعلام نمودند و پرچم مخالفت برداشتند.
وی اظهار داشت: درگیرهای سیاسی و نظامی پس از آن، منجر به جنگ صفین گشت و کشته های زیادی برجای گذاشت. از جمله، عمار یاسر که پیامبر (ص) در اخبار متعدد، قاتلان او را فئة باغیه (گروه متجاوز) خوانده بودند در این نبرد به شهادت رسید. حیله گری هایی نظیر حکمیت و تحریک عمروعاص و ابوموسی اشعری نیز از نتایج این مقابله بود و معاویه از این وقایع برای مشروعیت حکومت خود استفاده کرد. بعد از شهادت حضرت علی (ع)، امام حسن مجتبی (ع) برای جنگ با معاویه اقدام نمود اما با کارشکنی داخلی و خیانت برخی یاران و همین طور برای حفظ جبهه حق، صلح را قبول کرد.
طاووسی مسرور اضافه کرد: بعد از شهادت امام حسن (ع) که منابع گوناگون اهل سنت نقش معاویه در آنرا تأیید کرده اند، خشونت معاویه اوج گرفت. شهادت اصحابی نظیر عمر بن حمق خزاعی، حجر بن عدی و یارانش، تبعید و قتل دیگر بزرگان شیعه، همچون اقدامات معاویه بود. در رجب سال شصت هجری، معاویه درگذشت و با نادیده گرفتن مهم ترین بند صلح نامه با امام حسن (ع)، یزید را به خلافت گمارد. یزید با رفتارهای تند و وقایع ناگوار همچون واقعه عاشورا، حمله به مکه و فاجعه حرّه در مدینه، زمینه نابودی حکومت را فراهم نمود. بعد از وی فقط برای مدتی کوتاه، معاویه بن یزید و سپس مروان بن حکم و عبدالملک بن مروان قدرت را به دست گرفتند تا این که در سال ۱۳۲ هجری، خلافت امویان به کلی سرنگون شد. برخی سقوط غائی بنی امیه را از نتایج جریان عاشورا و تدریجی ضعیف شدن قدرت آنان در بین مسلمانان می دانند.
منبع: nooremarefat.ir
مطلب نورمعرفت را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان نورمعرفت در مورد این مطلب