پیام های حماسه حسینی ۱۷ ؛
اصحاب سبت یهود چه کسانی بودند و چه سرنوشتی برای آنها رقم خورد؟
نور معرفت: به مناسبت فرارسیدن ایام عزاداری حضرت اباعبدالله الحسین مقابل السلام در سلسله مطالب پیام های حماسه حسینی به واکاوی زمینه ها و اهداف نهضت سرخ حسینی می پردازیم.
خبرگزاری مهر -گروه دین و اندیشه: عاشورا نه یک حادثه که یک فرهنگ است؛ فرهنگی برخاسته از متن اسلام ناب محمدی که نقش حیاتی را در استواری ریشه ها، رویش شاخه ها و رشد بار و برهای آن ایفا کرده است. نهضت عاشورا هیچگاه در محدوده زمان و جغرافیای خاصی محصور نمانده است، بلکه همیشه الهام بخش تشیّع در جهت حرکت ها، جنبش ها و قیام های راستین شیعه بلکه خیلی از نهضت های آزادی خواهانه دیگر در مقابل کانون های ظلم و کفر و نفاق بوده است. علما و اندیشمندان مسلمان همیشه برای حراست از کیان فرهنگ عاشورا، نه فقط آنرا در طول اعصار متمادی بازگو کرده است، بلکه حتی به بازسازی آن و پاسداری از ارزش های ناشی از آن پرداخته است. بازسازی مضامین و مفاهیم بلند فرهنگ عاشورا در هر عصر و زمانی به فراخور حال آن زمان، تأثیر بسیار شگرف و سازنده ای در راه پیشبرد اهداف مقدسی همچون نشر معارف و فرهنگ اسلام ناب، بر جای نهاده است. تاریخ شیعه گواه صادق و روشنی از این بازسازی ها است.
گفتار آیت الله مصباح در عین برخورداری از صلابت و متانت، بی پیرایگی خاص خودرا داشت، و از برکات وجود شخصیت گرانقدری نشأت می یافت که زبانش بیان قرآنی، دلش مالامال از عشق الهی، و جانش لبریز از محبت و ارادت به حضرت ختمی مرتبت (ص) و دوده عصمت و طهارت (ع) بود. درصددیم به مناسبت فرارسیدن ایام عزاداری حضرت اباعبدالله الحسین مقابل السلام در سلسله مطالب «پیام های حماسه حسینی» به واکاوی زمینه ها و اهداف نهضت سرخ حسینی بپردازیم.
آنچه در ادامه می خوانید بخش هفدهم از سلسله درس های عاشورایی آیت الله محمدتقی مصباح یزدی می باشد که در ماه محرم ۱۴۲۱ ایراد گردید:
در مطلب گذشته بدنبال سوال هایی که درباره ی عاشورا و قیام ابی عبد الله مطرح شده بود، سؤالی را به این صورت طرح کردم که، با عنایت به هدف قیام آن حضرت که طلب اصلاح در امت پیامبر (صلی الله مقابل وآله) و امر به معروف و نهی از منکر عنوان شده، آیا روشی که سیدالشهداء (علیه السلام) انتخاب کردند و به شهادت ایشان منتهی شد، مصداق اصلاح و امر به معروف و نهی از منکر است یا خیر؟ و آیا حضرت (علیه السلام) به هدفی که از قیام و انقلاب داشتند، نائل شدند یا نه؟ شب گذشته برای آشنا شدن با مفهوم امر به معروف و نهی از منکر در آیات و روایات چند روایت را تیمناً و تبرکاً قرائت کردم و در حدی که خداوند متعال توفیق داد، توضیحاتی را در باره آنها عرض کردم؛ حال با عنایت به آشنایی به دست آمده از مفاهیم امر به معروف و نهی از منکر در آیات و روایات، می خواهم بحثی نسبتاً تحلیلی و تا حدی فنی را مطرح کنم. ممکنست تا حدودی این بحث برای برخی از شنوندگان سنگین باشد، ولی با عنایت به این که بخش عظیمی از شرکت کنندگان را فضلای حوزه می سازند، و سایرین هم به حمد اللّه در پرتو انقلاب سطح علمی شان بسیار بالا آمده و آمادگی بررسی و تحلیل این مسائل را حتی در حد سطوح علمی دارند، اهتمام خواهم کرد این مسأله را با توضیحات نسبتاً روشنی به عرض برسانم، اگر بعضاً اصطلاحات علمی استفاده شد، معذور بدارید.
می دانیم که امر به معروف و نهی از منکر که به عنوان یک تکلیف عام در رساله های عملیه ذکر شده و گویندگان احکام در مجالس آموزش می دهند، شرایط و مراتبی دارد و با عنایت به شرایط و مراتب این سوال مطرح می شود که اقدامی که سیدالشهداء (علیه السلام) انجام دادند، چگونه امر به معروفی بود؛ این کار با امر به معروفی که ما می شناسیم مطابقت نمی نماید. بنا بر آنچه در رسائل عملیه گفته شده، اگر امر به معروف سبب ضرر و حتی در مورد خوف ضرر باشد، تکلیف ساقط می شود؛ اما در مورد سیدالشهداء (علیه السلام) در حالیکه ضرر یقینی بود ایشان مبادرت به این کار کرد، این چگونه امر به معروفی است؟ به جهت اینکه مفهوم امر به معروف و نهی از منکر و کاربرد آنرا در روایات بیش تر مورد دقت قرار دهیم، باید توجه داشت که امر به معروف یعنی وادار کردن دیگران به انجام کارهای خوب، اگر انجام آن کار خوب واجب باشد، امر به آن هم واجب است، اگر مستحب باشد، امر به آن هم مستحب است؛ اما امر به معروف به عنوان یک «واجب» شرعی، فقط در مورد «تکالیف واجب» است، یعنی وادارکردن دیگران به این که تکالیف واجب خودرا انجام دهند، و این وادارکردن مراتبی دارد. اگر بخواهید کسی را به انجام کاری وادار کنید، باید این کار را طی مراحل مختلف انجام دهید. نخستین موردی که ممکنست با آن مواجه شوید، نوجوانان هستند، کسانی که تازه به تکلیف رسیده اند. شما می خواهید به عنوان امر به معروف و نهی از منکر به کسی که تازه به تکلیف رسیده و هنوز درست نمازخواندن را نیاموخته است، نماز را یاد دهید، این نوعی امر به مشهور است که به آن تعلیم جاهل می گویند. اما اگر پس از اینکه یاد گرفت، گاهی سستی و تنبلی می کند، بعض اوقات نمازش قضا می شود، بامداد دیر از خواب بلند می شود، و شما او را تشویق کنید که نماز را بموقع بخواند، این هم نوع دیگری از امر به مشهور است.
پس امر به معروف دو مصداق روشن دارد، اول این که کسی علم نداشته باشد و شما باید به او یاد بدهید، تفاوتی نمی کند که در موردی حکم را نداند یا موضوع آنرا، نماز خواندن بلد نیست، یا نمی داند که نماز واجب است، البته نماز مثال خوبی نیست و همه می دانند که واجب است، اما برخی از تکالیف هست که همه از وجوب آن آگاه نیستند. آموزش احکام و مسائل نوعی امر به مشهور است. اما اصطلاح امر به معروف به خودی خود شامل تعلیم جاهل نمی گردد و اگر به تعلیم جاهل توسعه داده می شود، با عنایت به وسعت ملاک آن است؛ یعنی ملاکی که خدای متعال به خاطر آن امر به معروف را واجب کرده شامل کسی هم که علم ندارد می شود و باید به او یاد داد؛ البته مفهوم اصلیِ امر به معروف این نیست.
از طرف دیگر کسی که می داند باید نماز خواند، با مسائل آن هم به خوبی آشناست، گاهی در فضا و شرایطی است که نماز از ارزش اجتماعی بالایی برخوردار بوده و ترک آن گناهی بزرگ و ضد ارزش به شمار می رود؛ لذا، اگر به کسی بگویند بی نماز، برای او از هر ناسزایی بدتر است؛ من به خاطر دارم زمانی که کوچک بودم، یکی از فحش هایی که در جامعه آن روز گفته می شد این بود که می گفتند فلانی تارک الصلاة است، باور کنید این از هر فحشی که در مورد جنایات و اعمال شنیع گفته می شد بدتر بود؛ یک وقت جوّ جامعه اینگونه است، اگر به کسی بگویید، نماز نخوانده است، سرش را پایین می اندازد و پیشانی در هم می کشد که چرا فهمیده اند نمازم ترک شده است و از این کار خجالت می کشد. اگر به او چنین گفتید او عذر خواهی می کند و می گوید ببخشید، فراموش کردم یا عذری داشتم، بالاخره گفته شما در او تأثیر می کند و برای او موعظه و پندی می شود، او هم متّعظ می شود. در روایات آمده است که «اِنَّما یُؤْمَرُ بِالْمَعْرُوفِ وَ یُنْهی عَنِ الْمُنْکَرِ مُؤْمِنٌ فَیَتَّعِظُ أَوْ جاهِلٌ فَیَتَعَلَّم»، ۱ گاهی مؤمنی امر به معروف و نهی از منکر می شود و او متّعظ شده، قبول می کند، و گاهی جاهل است و نمی داند، اگر به او گفته شود، یاد می گیرد.
اما گاهی شرایطی پیش می آید که فضای فرهنگی حاکم بر جامعه، اسلامی نیست، امر واجبی را که می خواهید به آن امر کنید اصلاً ارزش تلقی نمی گردد، ترک آن هم ضد ارزش نیست، شرایط بگونه ای شده است، که اگر به کسی بگویی چرا فلان کار را انجام می دهی، فوری با گردن فرازی می گوید دلم نمی خواهد! به تو چه! مگر فضولی! به او می گویی این احکام خلاف شرع است، انقلاب شده است به جهت اینکه احکام شرع پیاده شود، مردم به خاطر اجراشدن احکام اسلام صدها هزار شهید دادند؛ جواب می دهد بی خود شهید دادند! من دلم نمی خواهد! کمی اصرار کنید، علناً به اسلام هم بد می گوید. خیلی ها گفته اند که اگر ما اسلام را نخواسته باشیم، باید چه کسی را ببینیم! دائم می گوئید جمهوری اسلامی! جمهوری اسلامی را تو سر ما می زنید! حالا اگر اسلامش را نخواستیم باید چه کسی را ببینیم! جوّ فرهنگی طوری می شود که تظاهر به مخالفت با اسلام دیگر زشت نیست؛ آشکار است، دیگر کسی شرم نمی کند، یا لااقل بعضی ها شرم نمی کنند که بگویند ما مخالف اسلام هستیم؛ بالاتر از این هم هست که گاهی اشاره کرده ام و دوست ندارم تکرار کنم. خوب، در اینجا چه باید کرد؟
شرایط حاکم بر جامعه در زمان سیدالشهداء (علیه السلام) چنین شرایطی بود؛ احکام قطعی اسلام ترک می شد؛ حدود الهی تعطیل شده بود، کسی که کاندیدای خلافت بود معروف به شرب خمر بود، معاویه می خواست فرزندش یزید را به عنوان خلیفه پیامبر (صلی الله مقابل وآله) ارائه کند، یعنی در جامعه اسلامی شخصیت پس از پیامبر (صلی الله مقابل وآله) باشد؛ و این کسی بود که مردم می دانستند شارب الخمر است، صحبت از یک دفعه و دو بار و چند بار نبود، بلکه عادت به شرب خمر داشت، و این مسأله ای علنی بود، برای مردم مخفی نبود، و سایر احکام اسلامی یکی بعد از دیگری مورد تردید و انکار قرار می گرفت و علناً مطرود می شد؛ ریختن خون مسلمان ها خیلی ساده شده بود، اگر کسی مخالف حکومت بود، به آسانی او را می کشتند؛ و خیلی از فسادهای دیگر که در جامعه آن روز رخ داده بود. با این شرایط، اگر سیدالشهداء (علیه السلام) بین مردم می آمدند و می گفتند مردم خمس بدهید، زکات بدهید، حدود الهی را رعایت بکنید، شرب خمر نکنید، این موعظه ها برای کسی که معروف به شرب خمر است چه فایده ای داشت؟ مردم آگاهانه و دانسته با یزیدی که شارب الخمر است بیعت کردند. فقط شرب خمر نبود، موارد دیگری هم بود، کارهای دیگری که امروز هم در جامعه اسلامی ما درحال مد شدن است، میمون بازی! سگ بازی! یزید چنین شخصی بود؛ این شخصیت می خواهد بجای پیامبر (صلی الله مقابل وآله) بنشیند، دستوراتش مثل دستورات پیامبر (صلی الله مقابل وآله) واجب الاطاعة و احکامش احکام خدا باشد! اینگونه بود که حضرت (علیه السلام) فرمود «فَعَلی الاِْسْلامِ السَّلامُ اِذْ قَدْ بُلیَت الاُْمَةُ بِراع مِثْلِ یَزید»، اگر مردم به کسی مانند یزید مبتلا شوند، دیگر فاتحه اسلام را باید خواند، دیگر چیزی برای اسلام باقی نخواهد ماند.
البته در اواخر زمان معاویه هم جز ظواهر محدودی از اسلام باقی نمانده بود، اما به هر حال بگونه ای نبود که اشخاص به آسانی تظاهر به فسق کنند و مردم آنرا بپسندند. ولی اگر بنا شد کسی که خودش «شارب الخمر» است «خلیفه مسلمین» بشود، آیا او بر شارب الخمر حد جاری خواهد کرد؟ حال، اگر در اینجا کسی بخواهد امر به معروف کند، باید چه کند؟ آیا باید بگوییم امر به معروف در این شرایط تعطیل شود و اصلاً تکلیفی در چنین موردی نیست؟ اگر فعل حرام در جامعه واقع می شود، همه مردم مسؤولند؛ چون امر به معروف واجب کفایی است، اگر ده نفر دیدند گناهی صورت می گیرد، هر ده نفر مکلفنند و اگر یک نفر به معروف امر کند، از بقیه ساقط می شود. اما اگر هیچکدام این کار را انجام ندادند، هر ده نفر مسؤولند. معنای این مسأله این است که اگر گناه کبیره ای بصورت علنی، در جامعه انجام می گیرد تمام کسانی که اطلاع پیدا کنند مکلف به امر به معروف هستند، و اگر این کار را نکنند همه به جهنم می روند. البته این قدر متیقن مسأله است، حکم امر به معروف در مورد گناه مخفی، بماند.
نمونه ای دیگر از سرانجام ترک امر به معروف؛ اصحاب سبت یهود
در جلسه گذشته این روایت را خواندم، که چهل هزار نفر از قوم شعیب معصیت کار بودند، خدا صد هزار نفر را عذاب کرد که عذاب شصت هزار نفر از ایشان بواسطه ترک امر به معروف بود. نظیر این واقعه درباره ی اقوام دیگر نیز هست. درباره ی اصحاب سِبت نیز هست که احیانا شنیده اید؛ در شریعت حضرت موسی (علیه السلام) صید در روز شنبه حرام بود، البته تکالیف سخت تری هم داشتند. الآن هم یهودی های پای بند به یهودیت روز شنبه پختنی درست نمی کنند، آتش روشن نمی کنند، ذبح نمی کنند و صید نمی کنند. یهودیان سنت گرا الآن هم مقید هستند. تکالیف شاق دیگری هم داشتند، همچون این که روز شنبه برایشان صید حرام بود. خدا اینها را امتحان کرد: «اِذْ تَأْتیهِمْ حیتانُهُمْ یَوْمَ سَبْتِهِمْ شُرَّعاً وَ یَوْمَ لایَسْبِتُونَ لا تَأْتیهِم» (اعراف، ۱۶۳) گروهی از یهود کنار دریا یا رودخانه ای زندگی می کردند، روز شنبه ماهی ها به کنار ساحل می آمدند و صید آنها به آسانی ممکن بود، در حالیکه روزهای دیگر اینگونه نبود؛ از آن طرف، روز شنبه هم صید کردن حرام بود. سرانجام برخی از ایشان طاقت نیاورده، به این صورت حیله ای زدند که کنار ساحل حوضچه هایی کندند؛ روز شنبه راه حوضچه ها را باز می کردند، زمانی که آب رودخانه همراه با ماهی ها داخل حوضچه ها می شد جلوی آب را می بستند. روز یکشنبه ماهی ها را صید می کردند. خدا به جهت این کار، آنها را مسخ کرد، اگر آیه قرآن به صراحت نگفته بود، از راه روایات به این راحتی قابل باور نبود، «فَلَمّا عَتَوا عَنْ ما نُهُوا عَنْهُ قُلْنا لَهُمْ کُونُوا قِرَدَةً خاسِئین» (اعراف، ۱۶۶) خدا ایشان را مسخ نموده به میمون تبدیل کرد؛ همه این افراد کسانی نبودند که روز شنبه بر خلاف نهی خداوند ماهی صید می کردند. گروهی نیز از کسانی که صید نمی کردند به عذاب گرفتار آمدند و مسخ شدند. این قوم سه دسته بودند: دسته اول روز شنبه صید می کردند، دسته دیگر صید نمی کردند ولی دسته اول را نیز نهی نکرده و متعرض آنها نمی شدند، دسته سوم نه فقط خودشان صید نمی کردند، بلکه دیگران را از این کار نهی می کردند و می گفتند چرا صید می کنید، این کار گناه است. دسته دوم که صید نمی کردند و متعرض گروه اول هم نمی شدند، به آمرین به معروف می گفتند، چه فایده ای دارد که آنها را از صید نهی می کنید؟ متوجه عرض بنده هستید؟ یعنی این تلقی که چون امر به معروف فایده ندارد، انجام نمی دهیم. به کسانی که باوجود علم به مؤثر نبودن امر به معروف، نسبت به این کار اقدام می کردند، می گفتند چه فایده ای دارد که دائم با آنها بحث می کنید، آنها را به حال خود رها کنید، «وَ اِذْ قالَتْ أُمَّةٌ مِنْهُمْ لِمَ تَعِظُونَ قَوْماً اللّهُ مُهْلِکُهُمْ أَوْ مُعَذِّبُهُمْ عَذاباً شَدیداً قالُوا مَعْذِرَةً اَلی رَبِّکُمْ وَ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُون» (اعراف، ۱۶۴) خدا بنا است ایشان را هلاک کند، پس برای چه آنها را موعظه می کنید؟ «قالُوا مَعْذِرَةً اَلی رَبِّکُمْ وَ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُون» اول این که ما نزد خدا عذری داشته باشیم، دیگر این که قطع نداریم که به طور کلی حرف ما مؤثر نباشد، شاید در میان این گروه بعضی تحت تأثیر قرار بگیرند. به هر حال، از بین این قوم که سه گروه بودند، دسته ای که با وجود این که چندان اثری نداشت از منکر نهی می کردند، نجات یافتند، دو دسته دیگر به عذاب مبتلا و به بوزینه تبدیل شدند. (بحارالانوار، ج ۱۴، ص ۴۹، باب ۴، روایت ۳۴.)
گستره معنای امر به معروف و نهی از منکر
خدا برای این مسؤولیت اجتماعی ارزش والایی قائل است. در جلسه گذشته، چند روایت که اهمیت امر به معروف و نهی از منکر را بیان می کرد، خواندم، «فَریضَةٌ عَظیمَةٌ بِها تُقامُ الْفَرائِض»، (اصول کافی، ج ۵، ص ۵۵، روایت ۱؛) یا «أَتَّمُ الْفَرائِضَ وَ أَشْرَفُها وَ أَفْضَلُها».(اصول کافی، ج ۵، ص ۵۵، روایت ۱؛) به هر حال، کلام در این است که اگر امر به معروف در موردی اثر نمی کند، آیا در این مورد جای امر به معروف و نهی از منکر هست یا نه؟ بدترین حالت زمانی است که نه فقط قبول نمی کنند، بلکه با انسان دشمنی نیز می کنند، آمر به معروف را اذیت کرده، می زنند، و یا حتی می کشند: «یَقْتُلُونَ الَّذینَ یَأْمُرُونَ بِالْقِسْطِ مِنَ النّاس» (آل عمران، ۲۱) حال، با چنین مردمی که آمرین به معروف را می کشند چه باید کرد؟ اگر به خاطر داشته باشید، آخر روایت مفصلی که قبلاً خواندم تکلیف این افراد را مشخص می کند و می گوید وقتی کار به اینجا رسید، جهاد با آنها لازم می گردد: «هُنالِکَ فَجاهِدُوهُمْ بِأَبْدانِکُمْ… حَتّی یَفیئُوا اِلی أَمْرِ اللّه» (اصول کافی، ج ۵، ص ۵۵، روایت ۱؛ تهذیب الاصول) متوجه هستید که این مطالب را برای چه می گویم؟ برای این متذکر می شوم که از یک طرف تا حدی دایره امر به معروف گسترش پیدا می کند که شامل تعلیم جاهل نیز می شود؛ شما اگر می خواهید به فرزند خود نماز یاد دهید، این کار نیز به عنوان تعلیم جاهل در دایره امر به معروف می گنجد، گرچه اصطلاحاً امر به معروف نیست، اما در روایات آمده که این هم نوعی امر به معروف است؛ موعظه و نصیحت کردن و با زبان نرم گفتن یکی از مصادیق بیّن و شایع آنست، که در روایات آمده است و از آیات نیز اینگونه استفاده می شود. گرچه برخی از فقها می فرمایند امر به معروف باید «عَن عُلُّو أَو اِسْتَعلاء» باشد، یعنی باید آمرانه گفت نکن، نه با خواهش و تمنا؛ چون در این حالت امر به معروف نیست.
از طرف دیگر نیز تا اندازه ای دایره این کار گسترش پیدا می کند که جهاد هم از مصادیق امر به معروف می شود. به جهت اینکه برادران عزیز روحانی بیش تر دقت بفرمایند عرض می کنم که سابقاً در خیلی از کتاب های روایی ما کتابی به نام امر به معروف نداشتیم، کتاب الجهاد بود که در آخر آن بابی به نام باب امر به معروف و نهی از منکر آمده بود؛ نمونه آن کتاب تهذیب الاصول مرحوم شیخ طوسی (قدس سره) است که روایتی از آن خواندم؛ در تهذیب کتاب امر به معروف نداریم، کتاب الجهاد داریم که آخرین باب آن امر به معروف و نهی از منکر است. یعنی مفهوم امر به معروف و نهی از منکر دو نوع کاربرد دارد، یک اصطلاح خاص که همان است که در رساله ها مطرح می شود. این اصطلاح شامل جهاد نمی گردد. چون جهادی که در آن خوف ضرر نباشد نداریم، مواردی که انسان شمشیر می کشد و شمشیر می زند «فَیَقْتُلُونَ وَیُقْتَلُون»، معنا ندارد گفته شود زمانی جهاد کن که خوف ضرر نباشد، در میدان جنگ که نان و حلوا تقسیم نمی کنند! اصلاً جهاد در جایی است که احتمال ضرر، بلکه گاهی یقین به ضرر هست.
پس نوعی از امر به معروف که مصداق آن جهاد است، در جایی است که نه فقط احتمال، بلکه اطمینان، و گاهی یقین به ضرر نیز هست، یقین به کشته شدن هم هست؛ مصداق دیگری نیز دارد که در اطلاق عنوان امر به معروف و نهی از منکر بر آن اختلاف است، بحث است در این که آیا تعلیم جاهل هم جز امر به مشهور است، یا باب دیگری است. برخی از فقها می گویند که در آیه «یَدْعُونَ اِلی الْخَیْرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوف» ۱ بخش اول که دعوت به خیر است شامل تعلیم جاهل می شود.
امر به معروف مربوط به کسی است که می داند، اگر نداند اصلاً اسم آن امر به معروف نیست. بنا بر این، امر به معروف اصطلاحی دارد که متعارف است و ما آنرا می شناسیم و مربوط به امور عادی است. در جامعه ای که ارزشهای اسلامی بر آن حاکم است، حکومت اسلامی مقتدر و مبسوط الید است، و اگر به کسی بگویند چرا فلان کار زشت را مرتکب شدی، خجالت می کشد، سرش را پایین می اندازد و عذر خواهی نیز می کند و یا می گوید شما اشتباه کرده اید، من چنین کاری نکرده ام؛ در چنین جامعه ای اسلامی، با این شرایط، امر به معروف و نهی از منکر همان امر به معروف و نهی از منکر عادی است، شرایط آن هم همان است. اما مراتبی از امر به معروف وجود دارد که اینگونه نیست.
در جلسات گذشته اشاره کردم که امام (قدس سره) همچون کسانی بودند، لااقل در عصر ما که به این مفهوم اشاره کرد که، در برخی از مصادیق امر به معروف و نهی از منکر تقیه جایز نیست ولو بلغ ما بلغ، در این موارد کار به هر جا برسد باید امر به معروف را انجام داد، ولو صدها هزار نفر کشته شوند. پس اگر امر به معروف و نهی از منکر را به مفهوم عام بگیریم، از طرفی شامل تعلیم جاهل و از جانب دیگر تا مراحل نهایی جهاد می رسد. چون جهاد برای این است که «لِتَکُونَ کَلِمَةُ اللّهِ هیَ الْعُلْیا» (بحارالانوار، ج ۳۲، ص ۶۰۸) برتری سخن خدا متحقق شود. این دو مفهوم مختلف است. اگر در موردی سیدالشهداء (علیه السلام) می فرماید «أُریدُ أَنْ آمُرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَنْهی عَن الْمُنْکَر»، ۳ فقط معنای خاص و محدودی را که در ذهن ما است و یکی از شرایط آن عدم احتمال ضرر است اراده نمی کند، بلکه معنای عام امر به معروف و نهی از منکر را اراده می کند؛ پس در ذیل بیانات برخی از معصومین (علیهم السلام) در بعضی موارد آمده است که: «وَ مَنْ أَنْکَرَهُ بِالسَّیْفِ لِتَکُونَ کَلِمَةُ اللّهِ هیَ الْعُلْیاء».
پس امر به معروف و نهی از منکر دو اصطلاح دارد، یک اصطلاح خاص که در رساله ها می نویسند و مسأله گوها می گویند و برای شرایط و احکام عادی است. اما شرایطی استثنایی و حاد نسبت به مَهامّ امور، به فرمایش حضرت امام (قدس سره) یعنی امور مهم وجود دارد که در آن موارد دیگر امر به معروف و نهی از منکر این شرایط را ندارد. حال، اگر سوال شود این چه امر به معروفی بود که به خاطر آن سیدالشهداء (علیه السلام) تا پای کشته شدن رفت؟ مخصوصاً کسانی که مطمئن هستند ایشان علم به کشته شدن خود داشتند، ما هم مطمئنیم که حضرت (علیه السلام) چنین علمی داشت. البته الان نمی خواهیم بحث آنرا مطرح نماییم، اما یقین داریم که سیدالشهداء (علیه السلام) می دانست کشته می شود. البته اگر هم ایشان کسی بود که نمی دانست، حداقل چنین احتمالی را می داد. افراد زیادی او را نصیحت کردند که به عراق نرو! در گذشته دیدی که مردم کوفه با پدر و برادرت چه کردند! به او گفتند کشته می شوی. برادران و پسر عموهایش او را نصیحت کردند. حضرت هم گفت خدا خیرتان بدهد که نصیحت می کنید، اما من تکلیفی دارم که باید به آن عمل کنم. خوب، آنها احتمال می دادند، اما آیا خود حضرت احتمال نمی داد که کشته بشود؟ پس اگر علم به ضرر نبود، لااقل خوف ضرر و قتل بود. حال این چه نوع امر به معروفی است؟ جواب این است که این نوع امر به معروف به معنایی عام تر و غیر از معنایی که امروز برای ما مصطلح است، بود.
منبع: نور معرفت
مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب