حجت الاسلام همتی:
مبانی فقه نظری امام خمینی ریشه در حكمت نظری دارد
به گزارش نور معرفت استاد حوزه و دانشگاه اظهار داشت: حکومت داشتن اصل اولی و حاکم بر تمام قواعد و فروعات است چونکه بدون حکومت نظام سازی و مدیریت نظام اجتماعی معنا نخواهد داشت ازاین رو حفظ حکومت اسلامی اوجب واجبات است.
به گزارش نور معرفت به نقل از مهر، حجت الاسلام حیدر همتی عنوان کرد: فقه نظام ساز از مباحث پردامنه ای است که لازم است ابتدا پیش فرض های لازم و مبانی دین شناختی آن مورد بحث قرار گیرد؛ در دهه های اخیر با ورود اصطلاحاتی با عنوان فقه حکومتی، فقه سیاسی و فقه های مضاف را شاهد می باشیم هم چنان که قبل تر با عناوینی هم چون فقه پویا و فقه سنتی هم در ادبیات گفتمانی حوزه وارد شده بود امروزه عنوانی به نام فقه نظام و فقه نظام ساز هم وارد ادبیات گفتمان فقهی و فکری شده است.
مدیر مؤسسه آموزش عالی امام رضا (ع) افزود: درباره این اصطلاح رویکردهای مختلفی وجود دارد یک معنا از فقه نظام یعنی نگاه نظام مند و منظومه وار به معرفت دینی است یعنی منظومه اعتقاد، اخلاق و احکام در کنار هم دیگر و در تعاطی با هم دیده شود چون که وقتی گفته می شود نظام دینی دین شامل همه ابعاد معرفتی است در حالیکه فقه تنها یک پس از دین را شامل می شود. یکی از علت های بن بست در معرفت دینی تقسیم بندی های حاکم بر معرفت دینی است همچون تقسیم معرفت دینی به اعتقادات و اخلاق و یا عرضه اصول دین به پنج و هم فروع دین به ده است چونکه میتوان به اینها تربیت را هم اضافه کرد. فقه نظام مبتنی بر مبانی نظام و منظومه وار به مبانی معرفت دینی است غیر از این که نظامی که برای ما عرضه کردند یعنی اعتقاد اخلاق و احکام، هرچند جامع نیست ولی همین جامعیت در تفکر دینی معرفتی حوزه های علمی وجود ندارد.
آیا حضرت امام با فلسفه انقلاب کرد یا فقه؟
وی با اشاره به اینکه اگر کسی قصد ورود به فقه نظام را دارد باید به کل هندسه معرفتی دین وارد شود، اظهار داشت: نخستین بحث این است نگاه منظومه وار به معرفت دین و این که احکام را معطوف به دین بدانیم. اگر احکام را مساوی فقه بدانیم یک دوازدهم قرآن معطوف به احکام است یعنی تقریباً ۹۰ درصد مبانی معرفتی ما کاملاً کنار گذاشته می شود وقتی این مبانی کنار گذاشته شود نمی توان با صرف نگاه به احکام و موضع فقه جامعه را اداره کرد نتیجه این می شود که فقه می شود قانون و می خواهد با قانون جامعه را اداره کند در حالیکه احکام پشتوانه اعتقادی و عرفانی و کلامی را دارد و در کنار اخلاق جامعه را مدیریت می کند. کارکرد قانون برای دوره نزاع و برای رفع مخاصمه است.
حجت الاسلام همتی با طرح این پرسش در خصوص این که آیا فقه می تواند نظام سازی انجام دهد یانه؟ و اگر آری با چه شرط و شروطی؟ آیا حضرت امام با فلسفه انقلاب کرد یا با فقه؟ اظهار داشت: که بعضی می فرمایند با اسفار ملاصدرا انقلاب کرد و بعضی می فرمایند خیر همین فقه حضرت امام انقلاب کردن هر کدام از آنها هم استدلال های خاص خویش را دارند. دیدگاه امام این بود که حکمت نظری را به حکمت عملی تبدیل کردند و هر دو را به هم گره زدند یعنی کاملاً مبانی فقه نظری امام ریشه در حکمت نظری دارد. حضرت امام فلسفه و کلام و تفسیر و فقه و اخلاق را در یک جامعیتی می دیدند. دین می خواهد نظام اجتماعی را اداره کند دین بعنوان یک بسته کامل مقرر است نظام اجتماعی را داشته باشد و به صرف این که ما بخواهیم یک دوازدهم را اجرا نماییم نمی توانیم ادعا نماییم که یک جامعه دینی داریم و یک نظامی بر پایه دین برگزار کرده ایم و این نظام دینی است؛ امامی که اهل فلسفه است، اهل اخلاق است، اهل علم و فقه است.
دیدگاه امام این بود که حکمت نظری را به حکمت عملی تبدیل کردند و هر دو را به هم گره زدند یعنی کاملاً مبانی فقه نظری امام ریشه در حکمت نظری دارد
استاد حوزه و دانشگاه افزود: تمدن نبوی هم بر مبنای اخلاق شکوفا شد و اخلاق معجزه پیامبر است، یکی از معجزات پیامبر در کنار قرآن اخلاق است، این تحول اخلاقی است که تمدن اسلامی در قرن چهارم پنجم را به اوج خودش می رساند و در معرفت دینی ما اصلاً اخلاق نیست و و قتی به ادله رجوع می کنند آنرا تسامح در ادله سنن می دانند. اگر بخواهید جامعه را اداره کنید باید اخلاق در آن باشد. باید عرفان و فلسفه در آن قرار داشته باشد. حضرت امام می فرمایند وقتی اخلاق و عرفان را از پشتوانه احکام جدا کردند خیانت کردند؛ این جمله حضرت امام است در صحیفه نور در آن صورت گرفته که احتیاج به بحث دارد. و اگر تحلیل کنید اندیشه احیاگران دینی را می بینید که با یک عقلانیتی گره خورده است، مثلاً تحلیل های سید جمال الدین اسد آبادی می بینید که چگونه به عالم نگاه می کند منابع معرفتی آن چیست این مهم می باشد. جمع بندی بحث فقه نظام بحث منظومه وار و نگاه نظام مند بر پایه های معرفت دینی است.
ظرفیت حکمت و فلسفه در نظام سازی
مدیر مؤسسه آموزش عالی امام رضا (ع) اظهار داشت: امام در مصاحبه ای که با خبرنگار مصری دارند می فرمایند مبانی معرفتی و فقهی در مبانی حدیثی شیعه چیست و این که خودحکمت متعالیه است، امام یک پک کامل از مبانی فقهی دارند که در بحث کامل فلسفه عرفان یک نظام جدید معرفتی را بنیان گذاری کرده است که نباید از هم جدا شوند در اینجا است گه حکمت و فلسفه بحث نظام سازی مطرح می شود. جالب این است که حضرت آقا می فرمایند بحث حکمت و فلسفه باید نظام سازی کنند و این که نظام سازی اجتماعی را برپایه فقه عملی شود.
وی اضافه کرد: بحث مقتضای زمان و مکان که حضرت امام مطرح می کنند ریشه در حکمت متعالیه دارد بحث زمان و مکان که بحث در ریشه حرکت جوهری دارد و این حرکت جوهری یک نسبت به تطورهای اجتماعی را مطرح می کند که بر مبنای تطورهای اجتماعی مواجه با تطورهای جدید حکم جدیدی می طلبد؛ مثلاً کسی که در بیابان گیر می کند. آنچه که امام بحث می کنند در واقع یک عنصر معرفتی جدیدی را ایجاد می کنند و بحث ولایت فقیه هم اینجا مطرح می شود. در واقع یکی از فرق های فقه نگاه نظام مند در این است که اتفاقات جامعه را بر مبنای مصلحت بیان می کنند و حضرت می فرمایند این جامعه حکمش این است و حکم این در این نقطه زمانی همین است و نباید نگاه تقیه ای وجود داشته باشد.
استاد حوزه و دانشگاه به نگاه دومی که در زمینه فقه نظام مند وجود دارد اشاره نمود و اظهار داشت: این نگاه حداقلی است که شامل فقه نظم دارد، یک دستگاه معرفتی است، فقه نظام یعنی این که ما در فقه با نظام های مختلفی مانند نظام اقتصاد و … روبرو هستیم؛ نگاه نظام مند به این ها و نخستین کاری که یک فقیه انجام می دهد این است که در تعاطی و روابط بین نظام ها مبادرت به استنباط کردن و فتوا صادر کردن می کند. به صورت مثال شما نمی توانید نظام عبودیت را از نظام اقتصادی جدا کنید چون اگر لباس شما غصبی باشد نماز مورد قبول نیست و چگونه میتوان در اجتهاد تاثیر و تأثر نظام مختلف را با هم بسنجییم، به صورت مثال لوازم و تعاطی نظام عبادی با اقتصادی چیست؟ یعنی در تقابل با نگاه جزیره ای قرار دارد؟
آیا از درون دین میتوان ساختارها و نظامات تولید کرد؟
حجت الاسلام همتی با اشاره به اینکه رویکرد دیگر در ارتباط با فقه نظام ساز تفسیر از فقه به فقه اکبر است، عنوان کرد: فقه اصغر نمی تواند نظام سازی کند چون فقه ذاتاً معطوف به جزئیات عمل است؛ یعنی عمل مکلف معطوف به جزئیات است. از جزئیات هم که نظام در نمی آید فقه اکبر یعنی پیش از این که به فقه اصغر وارد شود باید یک اصول کلان و کلی و مجموعه قواعدی را بر فروعات حاکم کند که گاهی از آن تعبیر به نظام یا مکتب شده است به صورت مثال اقتصادنا شهید صدر و هم نظام خانواده در اسلام شهید مطهری اصول کلان و کلی حاکم بر جزئیات است به صورت مثال نظریه شهید صدر در بحث اقتصاد آیا اصل مالکیت خصوصی را می پذیرد یا ما نمی پذیریم، یا نظام اقتصادی ما بر مبنای عدالت است یا رقابت و تعامل است. در جزئیات آیا قوانین بانکی و اقتصادی منجر به ربا می شود یا خیر؟ و اگر منجر به ربا می شود این مخالف با نظام اقتصادی اسلام است؟ ازاین رو بدون نگاه نظام مند که مقاصد شریعت هم در آن جای دارد بسیاری از فروعات با مکاتب مختلف قابل تطبیق است هم چنان که سیستم بانک داری بر مبنای مضاربه و جعاله و… تطبیق داده شده درحالی که وقتی به کلیت آن نگاه می شود تولید ربا می کند.
وی اضافه کرد: رویکرد دیگر در فقه نظام اجرای احکام در ساختار اجتماعی است یا اقامه دین در جامعه است؟ یک وقت فقیه می گوید من کارم صرفا استنباط است یک وقت می گوید استنباط می کنم برای اجرا و زمان دیگر می گوید استنباط می کنم و اجرا هم می کنم هرکدام از آنها یک فرآیند خاصی را دارد خیلی از قواعد اصول عملیه در مقام اجرا است یا مثلاً مسئله تزاحم و اجتماع امر و نهی و تعارض در مقام عمل رخ می دهد گاهی یک عمل فردی و شخصی است و گاهی یک عمل جامعه بما هو جامعه است، به صورت مثال گفته شده در نماز جماعت اضعف مامومین را در نظر بگیرید یا قواعد مصلحت در ارتباط با کلان جامعه است در این رویکرد جامعه مکلف است و خطاب به جامعه تعلق می گیرد و افراد در زیر مجموعه جامعه مخاطب پیام هستند در این رویکرد مسائل هم از جامعه گرفته می شود حال در این دوره تاریخی وقتی فقیه وارد مدیریت اجتماعی می شود با نظامات اجتماعی روبه رو می شود نظاماتی که فرد در آن حل شده است و نظامات یک فرایندی هستند که به مدیریت می پردازند ازاین رو مسئله تکلیف و خطاب در نسبت با نظام های به وجود می آید به صورت مثال نظام آموزش نظام سلامت نظام اقتصاد و فرهنگ حال نسبت این نظامات با محتوای دین چه گونه است؟ آیا از درون دین میتوان ساختارها و نظامات را تولید کرد؟ آیا شارع به دنبال نظام سازی بوده است؟
این استاد حوزه و دانشگاه افزود: در این رویکرد احکام ذاتاً اجتماعی است و انسان مدنی بالطبع است و در این نگاه ایجاد نظامات اجتماعی و مسئله حکومت و ایجاد آن مطرح می شود و حکومت داشتن اصل اولی و حاکم بر تمام قواعد و فروعات است چون که بدون حکومت نظام سازی و مدیریت نظام اجتماعی مفهوم ندارد و حفظ آن هم از اوجب واجبات می گردد؛ بنابراین امام خمینی (ره) می فرمایند: الاسلام هوالحکومه، در این منظر رسیدن به اهداف دین در فرآیند ساختار سازی و نظام سازی است. گاهی اوقات کارهایی که داریم و انجام می دهیم با اهداف ما در دین نمی سازد و روش و ساختار باید متأثر از مبانی باشد هر ساختاری هم با مبانی ما مطابق نیست. و نظام ساز یعنی این که نظام های اجتماعی شما با اهداف سازگاری داشته باشد و اگر سازگاری نداشت به یک نوع تضاد می رسیم و یا حیطه را جدا و دین صورت شخصی به خود می گیرد.
منبع: nooremarefat.ir
مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب