بررسی اشكالات وارده بر علم دینی(۵)؛
آیا دینی سازی علم به جمود و ایستایی می انجامد؟
یكی از اشكالاتی كه به علم دینی مطرح می شود آن است كه دین ثابت بوده و معرفت علمی كه بر مبنای آن ایجاد می شود ثابت خواهد بود و بعد از استفاده از ظرفیت های مشخص دین، علم از پویایی می ایستد.
خبرگزاری مهر، گروه دین و اندیشه_ علی عسگری: بر پروژه علم دینی که طرح آن پس از انقلاب اسلامی گسترش بیشتری یافت اشکالات گوناگونی تا کنون وارد شده است. گذشته از آنکه این مجموعه اشکالات دارای ریشه های معرفتی بوده و یا اغراض سیاسی-عقیدتی در پشت پرده آن نهان است می خواهیم تا بعضی از این اشکالات را در بوته نقد گذاشته و بحث و بررسی نماییم.
علم دینی و جمود
یکی از اشکالاتی که به علم دینی مطرح می شود آن است که دین ثابت بوده و طبیعتاً معرفت علمی که بر مبنای آن ایجاد می شود ثابت خواهد بود. به معنای دیگر تشریع دین در هزار سال پیش به اتمام رسیده و الان منابع دینی ما یعنی قرآن و روایت؛ ثابت و فاقد پویایی اند چونکه دیگر پیامبری نیست که آیه جدید بیاورد و امامی نیست که روایت جدید برای ما بیان کند در نتیجه این منابع، ظرفیت مشخصی برای تولید علم دارند؛ پس اگر بر مبنای آن ظرفیت های مشخص تولید شود دیگر توانایی تولید علم جدید را ندارند و علم به سکون رسیده و از پویایی می ایستد.
آیا نقلی سازی علم منجر به جمود می شود؟
در همین ابتدا برای آنکه به مغالطه جز و کل گرفتار نشویم باید ذکر کرد که مشخصاً؛ این نقد به بعضی از گرایش های علم دینی به ویژه آنها که معتقد به نقلی سازی علم و استخراج آن بر مبنای متون دینی هستند وارد می شود نه بر مطلق مبحث علم دینی چون که فرضا اگر کسی در مبحث علم دینی؛ دین را نه متن مقدس بلکه عقاید و جهان بینی کلی همچون وجود عالم مجرد و تاثیر آن بر ماده و … در نظر بگیرد؛ دیگر ایستایی معنا ندارد همچنان که اعتقاد به ماده گرایی؛ منجر به ایستایی علم نشده است. اما در مورد همان نحله هایی که به شکلی از نقلی سازی معتقد اند هم باز می توان پاسخ هایی داد. برای نمونه در دفاع از کسانی که علوم انسانی اسلامی را از دریچه فقه دنبال می کنند می توان اظهار داشت که مقوله اجتهاد که در فقه مطرح است؛ بنیادش بر پویایی است. چونکه کلام مجتهد حکم شرعی است و حکم شرعی؛ نه متن صرف بلکه استنباطات مجتهد است که بنا بر هر عصری؛ طبق شرایط قابلیت تغییر دارد چنانچه از گذشته تا کنون هم فقه و احکام شرعی تغییرات محسوسی داشته اند. ازاین رو در این مورد هم ایستایی نمی تواند مطرح شود.
اما در مورد بعضی از گرایش های دیگر علم دینی که معتقد اند علوم تجربی همچون فیزیک و … را باید از متن مقدس استخراج کرد شاید بتوان دو پاسخ به این اشکال داد:
الف- دین ثابت است اما معرفت دینی خیر: اگر دین را به معنای «ما انزل الله علی الرسول» یعنی آن چیزی که خدا بر پیامبر خود فرستاده تعریف کنید آن وقت اساسا دین ثابت خواهد بود چونکه امروزه با خاتمیت دین اسلام جریان ارسال وحی هم متوقف شده است اما معرفت دینی، یعنی فهمی که بشر از وحی به دست آورده در حیطه های مختلف اخلاق، عقاید و احکام همواره دستخوش تغییر، رشد و پویایی بوده است.
ب- بطن های معنایی قرآن: به آیه چهل سوره نبأ توجه نمائید: «إِنَّا أَنْذَرْنَاکُمْ عَذَابًا قَرِیبًا یَوْمَ یَنْظُرُ الْمَرْءُ مَا قَدَّمَتْ یَدَاهُ وَیَقُولُ الْکَافِرُ یَا لَیْتَنِی کُنْتُ تُرَابًا» معنای کلمات به ظاهر بسیار روشن و ساده است، در واقع خداوند در حال بازگو کردن حال کافران در قیامت است که دعا می کنند ای کاش خاک بودیم کنایه از آنکه هیچگاه زاده نمی شدیم اما این تنها معنای ظاهری آیه است.
معرفت دینی، یعنی فهمی که بشر از وحی به دست آورده در حیطه های مختلف اخلاق، عقاید و احکام همواره دستخوش تغییر، رشد و پویایی بوده است برای نمونه با رفتن به روایات معنای جالب توجهی به دست می آید بدین نحو که مراد از «یَا لَیْتَنِی کُنْتُ تُرَابًا» یعنی ای کاش ما خاک بودیم چونکه حضرت علی (ع) ابوتراب است به معنای پدر خاک پس این جمله یعنی ای کاش ما از شیعیان حضرت علی (ع) می بودیم. این تنها یک نمونه از بطون و لایه های درونی معنای آیات قرآن است. در واقع آیات قرآن کریم طبق روایات فراوان که در این حوزه وارد شده هفتاد بطن دارد. همانطور که می دانید هفتاد در ادبیات عرب عدد کثرت بوده و به معنای تعداد بسیار زیاد است پس به عبارت دیگر آیات قرآن کریم بی نهایت معنا را در الفاظ مختلف و با لایه های معنایی مختلف عرضه نموده اند که «لَا یَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ» در نتیجه با طهارت باطن و پایداری در آئین زندگی اسلامی می توان به گنجینه ای از معانی و معارف دست پیدا کرد. در نهایت استدلال مذکور مبتنی بر آنکه چون دین و منابع دینی ثابت است پس علم هم به جمود می رسد اشتباه خواهد بود چون که نخست دین دارای بطن های گسترده تر بوده و در در وهله بعد تولید علم دینی مبتنی بر معرفت دینی صورت خواهد گرفت که در فرض مذکور این معرفت هیچ گاه ثابت نخواهد بود.
منبع: nooremarefat.ir
مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب