حاشیه ای بر تصمیم خبرساز اردوغان
نور معرفت: چهار روز از صدور فرمان رئیس جمهوری تركیه برای تغییر كاربری موزه «ایاصوفیه» به مسجد می گذرد؛ فرمانی كه در طول این مدت كوتاه واكنش های مختلفی را به دنبال داشته است؛ یونان و روسیه را آزرده و پاپ فرانسیس نیز اعلام نموده كه از این تصمیم رجب طیب اردوغان به شدت رنجیده است. اما چرا این اتفاق مهمست و چرا عده ای از مسجدشدن ایاصوفیه ناراحتند؟
ایاصوفیه کجاست و چرا مهم است؟
ایاصوفیه یک بنای تاریخی متعلق به قرن ششم میلادی واقع در استانبول ترکیه است که در این سال ها بعنوان کلیسای جامع مسیحی ارتدوکس، کلیسای جامع کاتولیک رومی، مسجد عثمانی و یک موزه سکولار مورد استفاده های گوناگون قرار گرفته است. ایاصوفیه که از طرف سازمان یونسکو بعنوان میراث جهانی ثبت شده، توامان مورد احترام مسیحیان و مسلمانان است و از مهم ترین مکان های توریستی ترکیه شمرده می شود.
این بنا توسط امپراتوری روم شرقی بنا شد اما با فتح استانبول از طرف امپراتوری عثمانی در قرن پانزدهم میلادی، سلطان محمد فاتح دستور تغییر این کلیسا به مسجد را صادر کرد و این مکان برای بیش از چهار قرن یک مسجد بود.
پس از اعلام حکومت جمهوری در ترکیه و به قدرت رسیدن مصطفی کمال آتاترک، ایاصوفیه به موزه تبدیل شد و تا ۱۱ ژوئیه ۲۰۲۰ به همین شکل باقی ماند.
در واقع ایاصوفیه علاوه بر اهمیت تاریخی، اهمیت سیاسی نیز دارد و در همه این سال ها این مکان یکی از مهم ترین مقاصد گردشگران در استانبول محسوب بوده است؛ تا جایی که سالانه بیش از چهار میلیون توریست خارجی با خرید بلیت از این مکان بازدید می کنند.
چرا اردوغان بر مسجدشدن ایاصوفیه تاکید دارد؟
حالا با تصمیم دولت اسلام گرای ترکیه، ایاصوفیه بار دیگر تبدیل به مسجد شده و مقرر است نمازهای یومیه و نماز جمعه در آنجا برپا شود و اختیار اداره آن به «وزارت دیانت» واگذار شده است.
هشتگ «ایاصوفیه» یکی از ترندهای این روزهای فضای مجازی است. خیلی ها این اتفاق را مبارک تعبیر کرده اند و تبریک می گویند و بعضی دیگر هم از اردوغان انتقاد می کنند. با این وجود اردوغان یک تنه مقابل انتقادات ایستاده و اعلام نموده است که جمعه دو هفته دیگر نخستین نماز جمعه را در ایاصوفیه اقامه خواهدنمود.
یک استاد تاریخ اسلام در دانشگاه «الازهر» معتقد می باشد که هدف رئیس جمهوری ترکیه از تغییر کاربری ایاصوفیه از موزه به مسجد جلب اسلام گرایان به مکتب خودش است.
این اقدام چالش برانگیز اردوغان پراهمیت بودن ابعاد سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مساجد در کشورهای مسلمان را می رساند و این پرسش را در ذهن به وجود می آورد که مساجد چقدر خودرا با دنیای مدرن امروز هماهنگ کرده اند و تا چه حد به رسالت های سیاسی و اجتماعی خود پایبندند؟
ایران چند مسجد دارد؟
بیش از ۸۰ هزار مسجد در کشور ما فعالیت می نمایند و از این میان تعداد معدودی هستند که علاوه بر محلی برای عبادت، خاصیت های دیگری دارند که آنها را برجسته و متمایز می کند. مساجد ظرفیتی برای پیشبرد خیلی از اهداف نیکوکاری، خیرخواهانه و کاهش لطمه های اجتماعی دارند. نگاهی گذرا به تاریخ صدر اسلام نشان میدهد دین ما همین اهداف را برای مساجد در نظر داشته اما این در حالیست که امروزه، خیلی از کارکردهای اجتماعی مسجد، هنوز به سبب ضعف سیاستگذاری ها معلق مانده است.
طی سال های اخیر هیچ مسجدی با معماری منحصر به فرد در ایران ایجاد نشده است که بتواند علاوه بر میزبانی از نمازگزاران، جذب توریست کند و در حوزه های سیاسی و اجتماعی و یا حتی فرهنگی جریان ساز باشد.
همه اینها در حالی است که قسمتی از مساجد ایران برای نماز بامداد تعطیلند و در ساعات مشخص و کوتاهی برای نماز ظهر و نماز مغرب بازند و خارج از وقت، درِ آنها قفل است. اما آیا مساجد ایران در گذشته هم تا این حد منفعل بوده اند؟
جواب این سوال منفی است. مسجد امام خمینی (ره) در قلب بازار تهران که قدمت آن به دوره قاجار بازمی گردد، مامنی برای سخنرانی های آتشین محمدتقی فلسفی در دوران قبل از انقلاب اسلامی بود. همین طور گفته می شود که این مسجد در جربان اعتراض به لوایح ایالتی و ولایتی و نیز قیام ۱۵ خرداد نقشی تاریخی ایفا کرده است.
در عین حال مساجد دیگری همچون مسجد قبا در خیابان شریعتی بعنوان پایگاه شهید مفتح، مسجد هدایت در قلب تهران بعنوان پایگاه آیت الله طالقانی و مسجدالجواد در میدان هفت تیر بعنوان مامنی برای انقلابیون در جریان مبارزات مقابل رژیم پهلوی موثر بوده اند.
در کنار این مساجد باید به نام مسجد کرامت در مشهد هم اشاره نمود که محلی برای تدریس حضرت آیت الله خامنه ای در دوران مبارزات قبل از انقلاب اسلامی بوده است.
حتی اگر به عقب تر هم برگردیم باید از مسجد گوهرشاد یاد نماییم که نمادی از حضور زن در عرصه اجتماعی است. مسجد جامع گوهرشاد در جوار حرم مطهر امام رضا (ع) یکی از مساجدی است که از نظر اهمیت و همین طور معماری، بی همتاست. این بنا به دستور گوهرشاد همسر شاهرخ از پادشاهان تیموری ساخته شده است. گنبد و همین طور ایوان این مسجد اثری زیبا از معماری ایرانی و اسلامی است. معمار این اثر استاد قوام الدین شیرازی بوده است. مسجد گوهرشاد در تاریخ معاصر ایران هم موثر بوده است؛ همانجا که قیام مردم مقابل حکومت رضاخانی با سرکوب نظامیان مواجه می شود.
البته باید از دو مسجد مهم دیگر هم یاد کرد که از نظر معماری و زیبایی شناختی در دو سوی یک میدان مهم در اصفهان قرار گرفته اند؛ مساجدی که در عین حال مدرسه هم بوده اند و نمادی از به هم پیوستگی چهار نهاد مهم اجتماعی یعنی مدرسه و مسجد و بازار و حکومت محسوب می شوند. مسجد «شیخ لطف الله» اصفهان از حیث قدمت به حدود ۴۰۰ سال پیش برمی گردد. بنای این مسجد در دوران صفوی به فرمان شاه عباس اول و به دست استاد محمدرضا اصفهانی ساخته شده است. گنبد و کاشی کاری این مسجد از حیث معماری زبانزد است. همین طور چرخش راهروی ورودی آن به شکلی که جهت قبله را برای نمازگزار آسان می کند از دیگر شاهکارهای معماری در این مسجد است.
همین چند نمونه نشان میدهد که مساجد در برهه های تاریخی مختلف از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده اند و علاوه بر اینکه منجر به خلق آثار بی بدیل و باشکوهی شده اند، رویدادهای مهم سیاسی و اجتماعی را نیز در دل خود جای داده اند. اما مساجد امروز چه جایگاهی در جامعه ما دارد؟
میثم لطیفی، رئیس دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق (ع) سال قبل در یک مصاحبه گفته است: «از مجموع ۸۰ هزار مسجدی که در کشور موجود است، فقط حدود ۲۵ هزار مسجد امام جماعت دارد. مسجد بدون امام جماعت مثل کشتی بدون ناخداست.»
او در بخش دیگری از این گفت و گو راجع به بسته بودن درِ مساجد در طول روز نیز گفته است: «بعضی مشکلات مساجد، مشکلات رفتاری است. مثلاً گاهی اوقات مساجد قومیتی می شوند و در تهران هم نمونه های آن وجود دارد. این مساله باید مدیریت شود و از آن اجتناب کرد. یکی دیگر از مشکلات ما تزئینات بیش از اندازه بعضی مساجد است. ما در روایات هم داریم که مسجد باید آراسته باشد اما نه اینکه شبیه معابد هندو و کلیسا شود. وقتی مسجد ما پر زرق و برق شود، نگران سرقت محتویاتش می شویم و درِ آنرا می بندیم! در صورتیکه مسجد باید در طول روز به روی مردم گشوده باشد. یکی دیگر از مشکلات این است که گاهی اجازه نمی دهیم که فعالان محله با سلایق مختلف در مسجد فعالیت کنند و فکر می نماییم مسجد فقط برای ماست.» (خبرگزاری ایکنا؛ ۱۰ خرداد ۹۸)
اما در بین این هیاهوی رسانه ای که درباره «ایاصوفیه» استانبول به راه افتاده و جهان درباره اهمیت مساجد صحبت می کند، بنظر می رسد وقت آن رسیده است که به احیای نقش مساجد در جامعه بیشتر دقت کنیم و به یاد داشته باشیم مسجد فقط گنبد و مناره نیست.
منبع: نور معرفت
مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب